Alerji Adı: Hamsi Alerjisi
Alerji riski: Orta (balık alerjileri genel nüfusta %0.5–1 civarı; belirli balık türlerine duyarlılık bölgesel farklılık gösterebilir)
Belirtiler: Deri döküntüleri (ürtiker, kaşıntı), gastrointestinal yakınmalar (bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal), solunum semptomları (hırıltı, nefes darlığı), sistemik reaksiyonlar (anafilaksi)
Çapraz reaksiyonlar Balığın içerdiği parvalbumin proteini nedeniyle diğer balık türleriyle çapraz reaksiyon olabilir; bazı hastalarda kabuklu deniz ürünleri ile reaksiyon farklı mekanizmalara bağlıdır
Acil Durum Belirtileri: Hızlı başlayan yaygın ürtiker, dudak/boğaz/yanak şişmesi, ses değişikliği/kelepçe hissi, nefes darlığı, bilinç bulanıklığı, tansiyon düşüklüğü, bayılma

Tedavi / Müdahale: Şiddetli reaksiyonlarda derhal intramüsküler epinefrin (adrenalin) verilmesi gereklidir; destekleyici tedaviler arasında oksijen, IV sıvı desteği, bronkodilatatörler, antihistaminikler ve kortikosteroidler bulunur. Hafif reaksiyonlarda semptomatik tedavi ve izlem yeterli olabilir; doğrulanmış alerji için epinefrin oto-enjektör reçete edilmesi düşünülür.

Kaçınma Önerileri: Hamsi ve hamsi içerebilecek hazır gıdalardan kaçınmak, etiketleri dikkatle okumak, lokantalarda çapraz kontaminasyon riskini bildirmek, balıkla temas eden işlerde eldiven/koruma kullanmak ve şüphe halinde alerji testleri ile değerlendirilmek.

Genel Bakış

Hamsi alerjisi, balık proteinlerine karşı gelişen immün yanıt sonucu ortaya çıkan bir gıda alerjisidir. Çoğunlukla IgE aracılı mekanizmalarla seyreder; alerjene maruziyetten kısa süre içinde (çoğunlukla dakikalar–iki saat içinde) semptomlar başlar. Steroid veya ısı ile pişirme bazı proteinlerin etkisini azaltabilir ama parvalbumin gibi stabil proteinler pişirmeye dirençli olabilir, bu da reaksiyon riskini azaltmaz.

Epidemiyoloji ve Risk Faktörleri

Balık alerjileri dünya genelinde yetişkinlerde çocuklara kıyasla daha sık sabit kalma eğilimindedir; balık tüketiminin yaygın olduğu bölgelerde prevalans daha yüksektir. Ailede alerji öyküsü, kişisel atopik hastalıklar (egzema, astım, saman nezlesi) ve çocuklukta çok erken maruziyet risk faktörleri arasındadır. Mesleki maruziyet (balık işleme) alerji gelişimini kolaylaştırabilir.

Tanı ve Değerlendirme

Tanı büyük ölçüde klinik öyküye dayanır: reaksiyonun hızı, tekrarlayıcı ilişkisi ve maruziyet öyküsü önemlidir. Laboratuvar ve testlerle desteklenir: deri prick testi (SPT) veya serum spesifik IgE ölçümü balık alerjenlerine duyarlılığı gösterebilir. Kesin tanı için kontrollü koşullarda yapılan oral gıda provokasyonu (tercihen çift kör, plasebo kontrollü, DBPCFC) altın standarttır; ancak anaflaksinin riski olan hastalarda dikkatli planlama ve hastane ortamı gerekir. Çapraz reaksiyon riski nedeniyle diğer balık türlerine yönelik testlerin değerlendirilmesi faydalıdır.

Belirtiler

Hamsi alerjisinde görülen belirtiler genellikle hızlı başlar ve değişken şiddettedir. En sık görülenler arasında ürtiker ve kaşıntı, dudak veya ağız çevresinde parestezi, bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal yer alır. Solunum yollarında hırıltı, öksürük, göğüs sıkışması veya hafif dispne görülebilir. Semptomların ortaya çıkışı ve kombinasyonu klinik yönetimi belirler; örneğin yalnızca lokalize deri bulgusu olan hasta ile sistemik bulgular gösteren hasta farklı yaklaşımlar gerektirir.

Acil Durum Belirtileri

Aşağıdaki bulguların varlığında anafilaksi olabileceği düşünülmeli ve acil müdahale başlatılmalıdır: solunum yolu şişmesi (dudak, dil, boğaz ödemi), belirgin ve hızlı kötüleşen nefes darlığı, hırıltı ve ses değişikliği; senkop veya bilinç kaybı; ciltte yaygın ürtiker eşlik eden hipotansiyon. Bu durumda derhal acil servis aranmalı ve mümkünse epinefrin intramüsküler olarak uygulanmalıdır (yetişkinlerde genellikle 0.3–0.5 mg IM; çocuklarda 0.01 mg/kg IM, maksimum 0.3 mg). Oto-enjektör kullanımı durumunda uygun dozu (0.15 mg veya 0.3 mg) hastanın kilosuna göre tercih edilir. Tekrar dozlar 5–15 dakika arayla değerlendirilerek uygulanabilir; hasta hastanede gözlem altında tutulmalıdır (genellikle 4–24 saat arası gözlem süresi gerekir).

Tedavi / Müdahale

Akut şiddetli reaksiyonlarda birinci basamak müdahale epinefrindir; hava yolu-kardiyovasküler stabilitenin sağlanması, oksijen desteği ve gerektiğinde IV sıvı takviyesi yapılır. Bronkospazm varsa inhaler beta-agonist uygulanabilir. Antihistaminikler (H1 ve gerektiğinde H2 blokörleri) ve kortikosteroidler genellikle semptomları kontrol etmeye yardımcı olur ancak anafilaksinin yerine geçmez. Hafif semptomlar için oral antihistaminik ve izlem yeterli olabilir; doğrulanmış balık alerjisi olan kişilere epinefrin oto-enjektör reçete edilip kullanım eğitimi verilmelidir. Tekrar eden ve yaşam kalitesini etkileyen vakalarda alerji uzmanı ile danışılarak immünoterapi araştırmaları veya desensitizasyon protokolleri değerlendirilebilir, ancak rutin olarak önerilen bir standart protokol yoktur.

Kaçınma Önerileri

Hamsi alerjisi olan kişilerin etiketleri dikkatle okumaları, işlenmiş ve paketli ürünlerde “balık” içeriğine dikkat etmeleri gerekir. Ev dışında yemek yerken servis personeline alerji hakkında bilgi verilmeli ve çapraz kontaminasyon riski sorgulanmalıdır (aynı kızartma yağı, hazırlama yüzeyleri). Balık işleyen ortamlarda çalışanlar için koruyucu ekipman ve hijyen önlemleri önem taşır. Çocuklarda gıda alerjisi eğitimi aileye verilmeli; okul ve bakım ortamlarında acil eylem planı, oto-enjektör erişimi ve personel eğitimi sağlanmalıdır.

Tanı Yöntemi	Ne Gösterir	Avantaj	Dezavantaj
Klinik Öykü	Maruziyet–reaksiyon ilişkisi, semptom profili	Hızlı, düşük maliyetli, yönlendirici	Özneldir; bazı vakalarda yanıltıcı olabilir
Deri Prick Testi (SPT)	IgE aracılı duyarlılık varlığını gösterir	Hızlı sonuç, klinik ile kombine edilince değerli	Hatalı pozitif/negatif olabilir; ilaç/deri durumu etkiler
Serum Spesifik IgE	Kandaki balık spesifik IgE düzeyi	İlaç etkisinden etkilenmez; nicel veri sağlar	Duyarlılık, klinik alerji ile her zaman örtüşmez
Oral Gıda Provokasyonu (DBPCFC)	Gerçek klinik reaktiviteyi doğrular	Altın standart tanı yöntemidir	Riskli (anafilaksi), hastane ve uzman gerektirir

Eğer hamsi veya diğer balıklara maruz kaldıktan sonra şüpheli bir reaksiyon yaşadıysanız, alerji uzmanına başvurarak uygun testlerin planlanmasını sağlayın ve acil durumlar için bir eylem planı oluşturun. Ağır belirtiler görüldüğünde tereddüt etmeden acil sağlık hizmetine başvurulmalıdır.