Alerji Adı: Arı Sokması Alerjisi
Alerji riski: Orta
Belirtiler: Kaşıntılı lokal şişlik, ürtiker, yüz-göz çevresi şişmesi, hırıltı, nefes darlığı, baş dönmesi, bilinç kaybı
Çapraz reaksiyonlar: Diğer Hymenoptera türlerinin (arı, eşek arısı, sivri karınca, yaban arısı) zehir proteinleriyle çapraz reaksiyon olabilir; polen veya gıda ile tipik çapraz reaksiyon nadirdir
Acil Durum Belirtileri: Hızlı başlayan anafilaksi (solunum sıkıntısı, hipotansiyon, taşikardi, bilinç bozukluğu), yaygın ürtiker ve ödem, dudak/ dil/ boğaz şişmesi
Tedavi / Müdahale: İleri derece alerji/anafilaksi için intramusküler epinefrin (adrenalin) birinci basamak tedavidir; destekleyici oksijen, IV sıvı, antihistaminik ve steroidler eklenebilir; uzun dönemde venom immunoterapi (VIT) etkilidir
Kaçınma Önerileri: Açık alanlarda dikkatli davranma, parlak renkli giysiler ve yoğun parfümlerden kaçınma, yiyecekleri örtme, arı yuvalarından uzak durma, evde ve bahçede açıkgözlü olma, yüksek riskliler için adrenalin oto-enjektör taşıma ve yazılı acil eylem planı bulundurma

Arı Sokması Alerjisinin Genel Bilgileri

Arı sokması alerjisi, arı veya diğer Hymenoptera böceklerinin zehirine karşı gelişen immün yanıtın yol açtığı bir durumu tanımlar. Lokal reaksiyonlar çoğunlukla ağrı, kızarıklık ve sınırlı şişlik ile sınırlıyken; sistemik reaksiyonlar deri, solunum, kardiyovasküler veya gastrointestinal sistemleri etkileyebilir. Sistemik reaksiyon riski geçmişte ciddi reaksiyon geçirmiş kişilerde ve belirli tıbbi durumlarda (ör. mast hücre hastalıkları) artar. Tanı öyküye dayanır; şüpheli olgularda alerji testi (spesifik IgE, cilt testi) tanıyı doğrulamaya yardımcı olur.

Epidemiyoloji ve risk faktörleri

Arı sokması reaksiyonları dünyada yaygındır; erişkin nüfusta ciddi sistemik reaksiyon prevalansı %0.3–3 civarındadır. Risk faktörleri arasında daha önce sistemik reaksiyon öyküsü, erişkin yaş, kardiyovasküler hastalıklar, β-bloker ilaç kullanımı ve mast hücre proliferatif bozuklukları sayılabilir. Mesleksel ve hobisel maruziyet (ari yetiştiriciliği, bahçıvanlık) tekrarlı sokmalara bağlı duyarlılığı artırabilir. Co-morbid durumlar, tedavi seçimlerini ve acil müdahale kararlarını etkiler.

Klinik Bulgular ve Tanı

Arı sokması sonrası ortaya çıkan belirtiler lokal ve sistemik olarak ayrılır. Lokal: sokma bölgesinde ağrı, eritem, 5–10 cm’yi aşan şişlik şeklinde geniş lokal reaksiyonlar görülebilir; bunlar genellikle 24–72 saatte geriler. Sistemik reaksiyonlar: ürtiker, anjiyoödem, bronkospazm, stridor, hipotansiyon ve senkop gibi yaşamı tehdit eden bulgulardır. Tanıda ayrıntılı hikâye (sokmanın tipi, zamanlaması, önceki reaksiyonlar), fizik muayene ve gerektiğinde laboratuvar/alerji testleri (spesifik IgE, cilt prick/intradermal testleri) kullanılır. Tanı sürecinde sokmanın gerçek bir Hymenoptera sokması olup olmadığı ve semptomların sokmaya zaman uyumlu olup olmadığı önem taşır.

Acil Durum Belirtileri

Acil müdahale gerektiren bulgular hızlı başlangıçlı solunum sıkıntısı, yaygın deri döküntüsü (genelleşmiş ürtiker), dudak/dil/boğaz şişmesi, hışıltılı solunum, baş dönmesi/ senkop, hipotansiyon ve bilinç değişiklikleridir. Bu bulguların varlığında derhal intramusküler epinefrin uygulanmalı, acil sağlık hizmetleri aranmalı ve hasta uygun bir acil servise yönlendirilmelidir. Beta-bloker kullanan veya kardiyovasküler hastalığı olan hastalarda anafilaksi daha ağır seyredebilir; bu hasta gruplarında erken müdahale kritik öneme sahiptir.

Tedavi / Müdahale

İlk ve en önemli adım intramusküler epinefrindir (anterolateral uyluk). Epinefrin dışında destekleyici tedavi olarak hava yolu güvenliği, oksijen, IV sıvı desteği, antihistaminikler ve glukokortikoidler kullanılabilir; bunlar epinefrinin yerini tutmaz ancak ek yarar sağlar. Hastane sonrası izlem önemlidir çünkü çift fazlı anafilaksi olabilir. Uzun vadede, tekrarlayan sistemik reaksiyon öyküsü olanlar için venom immunoterapi (VIT) alerjen spesifik duyarsızlaştırma yöntemidir ve işe yara oranı yüksektir; VIT kardiyovasküler hastalığı olan veya mesleksel maruziyeti yüksek kişilerde özellikle önerilir. Beta-bloker ya da ACE inhibitörü kullanan hastalarda risk artışı nedeniyle tedavi planlama dikkatle yapılmalıdır.

Kaçınma Önerileri

Kaçınma stratejileri yaşam yerinde ve açık alanlarda pratik önlemleri içerir: çöp kapaklarını kapalı tutmak, tatlı içecekleri örtmek, açıkta yiyecek bırakmamak, çıplak ayakla dolaşmamak, parlak renkli giysi ve yoğun parfümlerden kaçınmak, arı yuvaları veya kümeleri gördüğünde sakin ve yavaş uzaklaşmak. Mesleksel maruziyeti olanlar koruyucu giysi ve dikkatli çalışma teknikleri kullanmalıdır. Sistemik reaksiyon öyküsü olanlar için eğitim, yazılı acil eylem planı ve bir veya iki adet adrenalin oto-enjektör taşıma önerilir; oto-enjektörlerin nasıl kullanılacağı konusunda hem hasta hem aile eğitilmelidir.

İzlem ve Uzman Yönlendirmesi

Sistemik reaksiyon geçiren hastalar alerji-immunoloji uzmanına sevk edilmelidir. İleri değerlendirme için spesifik IgE ölçümü ve cilt testleri yapılır; gerekli durumlarda VIT başlatılır. Hastalara risk faktörleri, ilaç etkileşimleri ve acil müdahale algoritması öğretilmelidir. Adrenalin oto-enjektörü reçete edilen hastalar düzenli aralıklarla cihazın son kullanma tarihini kontrol etmeli ve yenilemelidir.