Alerji Adı: Aspirin Alerjisi
Alerji riski: Orta (genel popülasyonda düşük-%1–3 arası, astımlı ve nazal polipli hastalarda daha yüksek)
Belirtiler: Deri döküntüleri (ürtiker), angioödem, bronşospazm ve solunum sıkıntısı, kronik sinüzit veya nazal poliplerde kötüleşme
Çapraz reaksiyonlar: Diğer NSAID (özellikle COX‑1 inhibitörleri) ile reaksiyon riski
Acil Durum Belirtileri: Hızla gelişen solunum zorluğu, yutma veya konuşma güçlüğü, baygınlık/hipotansiyon, yaygın kızarıklık ya da ciddi şişlik

Tedavi / Müdahale: İlaç kesilmesi, semptomlara yönelik antihistaminik ve kortikosteroid tedavisi; ağır reaksiyonlarda intramüsküler/IV epinefrin ve acil solunum desteği; gerekirse desensitizasyon protokolleri

Kaçınma Önerileri: Aspirin ve nonselektif NSAIDlerden kaçınma, ilaç etiketlerini kontrol etme, doktor ve eczacı ile alternatif ağrı kesici değerlendirmesi, anafilaksi öyküsü varsa adrenalin oto-enjektörü taşıma

Aspirin Alerjisi: Tanım ve patofizyoloji

Aspirin alerjisi genellikle klasik IgE aracılı alerji mekanizmasından farklıdır; pek çok vakada aspirin ve diğer nonsteroid antiinflamatuvar ilaçların (NSAID) seroinsübsiyon veya enzim inhibitörlüğü (özellikle COX‑1 inhibitasyonu) yoluyla eikosanoid dengesini bozmasıyla ortaya çıkar. Bu durum, prostaglandin üretiminde azalma ve lökotrien üretiminde artışa yol açarak bronşospazm, nazal semptomlar ve deri reaksiyonları gibi klinik belirtilere neden olur. Astım ve nazal polipli hastalarda bu mekanizma daha belirgindir; bu klinik tablonun bir alt türü Aspirin‑Exacerbated Respiratory Disease (AERD) olarak tanımlanır.

Risk faktörleri ve kimlerde daha sık görülür

Aspirin duyarlılığı, genel nüfusta nispeten nadirdir ancak kronik astımı veya nazal polipleri olan kişilerde belirgin şekilde daha sık görülür. Erişkin başlangıçlı kronik sinüzit, tekrarlayan polip oluşumu veya kontrollü olmayan astımı olan hastalar risk altındadır. Ayrıca önceki NSAID kaynaklı öyküsü olan kişilerde tekrar reaksiyon riski yüksektir. Kardiyak hastalık gibi aspirin kullanımı zorunlu olan bireylerde var olan duyarlılık, tedavide özel yaklaşım gerektirir.

Klinik sunum ve zamanlama

Aspirin veya ilgili NSAID alımını takiben reaksiyonlar dakikalar ila birkaç saat içinde gelişebilir. En sık görülen bulgular arasında ürtiker ve angioödem yer alır; solunum yollarında görülen kötüleşme (wheezing, nefes darlığı) AERD’de belirgindir. Bazı hastalarda sadece nazal tıkanıklık, rinore veya tat/ koku değişiklikleri gözlenebilir. Reaksiyonun şiddeti değişkendir; hafif döküntülerden hayatı tehdit eden anafılaksi ve solunum yetmezliğine kadar ilerleyebilir.

Çapraz reaksiyonlar ve ilaç alternatifleri

Aspirin duyarlılığı olan kişilerde çoğu NSAID ile çapraz reaksiyon olabilir, çünkü ortak mekanizma olan COX‑1 inhibisyonu benzer etkiler yaratır. Bununla birlikte selektif COX‑2 inhibitörleri (örn. selekoksib) veya doğru dozda ve kontrollü koşullarda parasetamol genellikle tolere edilebilir; ancak her hasta farklıdır, bu nedenle alternatif seçimi bir hekim/gerekirse alerji uzmanı gözetiminde test ederek belirlenmelidir.

Acil durum belirtilerinin tanınması ve ilk müdahale

Aniden gelişen nefes darlığı, boğazda sıkışma hissi, ses kısıklığı, yaygın kızarıklık ve hızla ilerleyen yüz/ dudak/ dil şişmesi varsa acil müdahale gereklidir. Bu bulgular anafilaksi göstergesi olabilir; ilk müdahale olarak 0.3–0.5 mg IM epinefrin (yetişkinlerde) uygulanmalı, hayatı tehdit eden solunum veya dolaşım sorunları varsa acil tıbbi yardım çağrılmalıdır. Hastanın ilaç öyküsü ve olası NSAID maruziyeti acil ekip ile paylaşılmalıdır.

Tedavi ve uzun dönem yönetim stratejileri

Akut hafif-orta reaksiyonlarda semptomatik tedavi (antihistaminikler, oral kortikosteroidler kısa süreli) uygulanır; bronşospazm varsa inhaler beta-agonistler verilir. Ağır reaksiyonlarda epinefrin, hava yolu güvenliği, oksijen ve IV sıvı gibi destekleyici tedavi şarttır. Uzun dönemde en önemli adım tetikleyiciden kaçınmadır. Kardiyak endikasyon gibi zorunlu aspirin gereksinimi varsa, hastalar alerji uzmanı rehberliğinde aspirin desensitizasyon protokollerine alınabilir. Ayrıca alerji tetkikleri, gerektiğinde kontrollü oral provokasyon testleri ve alternatif analjezikler için değerlendirme yapılmalıdır.

Kaçınma, hasta eğitimi ve yaşam tarzı önerileri

Hastalar ilaç listelerini ve reçetelerini düzenli kontrol etmeli, eczacı ve hekimlerini aspirin duyarlılığı konusunda bilgilendirmelidir. Reçetesiz satılan kombinasyon ilaçlarda aspirin veya NSAID bulunabileceği hatırlatılmalı ve etiket okuma alışkanlığı kazandırılmalıdır. Geçmişte ciddi reaksiyon yaşayanlara adrenalin oto-enjektörü reçete edilmesi ve nasıl kullanılacağının öğretilmesi önerilir. Gerektiğinde alternatif ağrı ve ateş tedavileri (parasetamol, bazı COX‑2 inhibitörleri) hakkında hekimle görüşülmelidir.

Tepki tipi	Başlama süresi	Başlıca bulgular	Önerilen ilk müdahale
Dermatolojik (ürtiker/angioödem)	Dakikalar–saatler	Kızarıklık, kaşıntı, yüz/dudak şişmesi	NSAID kesilmesi, antihistaminik, gerektiğinde monitorizasyon
Solunum (AERD)	Dakikalar–saatler	Wheezing, nefes darlığı, nazal tıkanıklık	İnhaler bronkodilatörler, steroidler, acil durumlarda hastaneye sevk
Anafilaksi	Çoğunlukla dakikalar	Solunum güçlüğü, hipotansiyon, bilinç kaybı	Hemen IM epinefrin, acil tıbbi destek

İletişim ve takip: Şüpheli veya tekrarlayan reaksiyon öyküsü olan kişilerin bir alerji/immunoloji uzmanına yönlendirilmesi, doğru tanı (özgeçmiş, gerekirse kontrollü provokasyon testleri) ve kişiye özel yönetim planı sağlanması açısından önemlidir.