Alerji Adı: Deri alerjisi (Kontakt/Temas Alerjisi) Alerji riski: Yaygın, Orta (mesleğe ve maruziyete bağlı değişir) Belirtiler: Kızarıklık, kaşıntı, ödem, vezikül (kabarcık), kronikleşmede kalınlaşma ve çatlaklar Çapraz reaksiyonlar: Metal alerjilerinde (ör. nikel) bazı alaşımlara veya deri bakım ürünlerinde benzer kimyasallara reaksiyon olabilir Acil Durum Belirtileri: Geniş yüzeylerde hızlı yayılan şiddetli ödem, solunum veya yutma güçlüğü, yüz/şakak/boğazda belirgin şişlik (acil tıbbi değerlendirme gerektirir) Tedavi / Müdahale: Maruziyetin kesilmesi, semptomatik tedavi (topikal kortikosteroid, sistemik antihistaminik, gerekiyorsa sistemik kortikosteroidler), enfeksiyon varsa antibiyoterapi; kronik veya yaygın olgularda immünmodülatörler veya fototerapi düşünülebilir. Kaçınma Önerileri: Şüpheli alerjenleri tespit ettirip (ör. yama testi) uzak durma, bariyer koruyucular kullanma, cildi nemlendirmek ve irritanlardan (sıcak su, sert sabunlar) kaçınma. Kontakt (Temas) Alerjisi: Deri Alerjilerinde Tanım, Nedenler ve Tedavi Rehberi Kontakt Alerjisi (Temas Dermatiti) Nedir? Kontakt alerji tanımı ve sınıflandırması Kontakt alerji, diğer adıyla temas dermatiti, derinin belirli bir maddeyle temasını takiben ortaya çıkan gecikmiş tip immün yanıt sonucu gelişen inflamatuar bir durumdur. Klinik olarak iki ana kategori vardır: alerjik kontakt dermatit (immün aracılı, Tip IV hipersensivite) ve irritan kontakt dermatit (direkt doku hasarına bağlı, immünsüz). Alerjik tipte, daha önce duyarlı hale gelme (sensitizasyon) döneminden sonra yeniden maruziyetle belirgin deri reaksiyonu oluşur. İmmün sistemdeki duyarlılık mekanizması Alerjik kontakt dermatitte küçük moleküller (haptens) cilde nüfuz ederek epidermal proteinlere bağlanır ve antijen sunan hücreler tarafından T hücrelerine sunulur. Sensitizasyon safhasında CD4+ ve CD8+ T hücreleri bellek fenotipi kazanır. Yeniden temasla tetiklenen eldesorucu (eflaktasyon) fazında bu T hücreleri sitokin salınımı (IFN-γ, IL-17 vb.) ile lokal inflamasyon, vasküler permeabilite artışı ve keratinosit aktivasyonu meydana getirir; semptomlar genellikle maruziyetten 24–72 saat sonra belirginleşir. Kontakt Alerjisine Yol Açan Etkenler Kimyasal maddeler ve metaller (nikel, krom, kobalt) En sık bildirilen alerjenlerden biri nikeldir; takı, saat, düğme, telefon aksesuarları ve bazı alaşımlarda bulunur. Krom inşaat ve deri işçiliğinde, kobalt ise metal alaşımlarında ve pigmentlerde yer alır. Bu metaller deriyle tekrarlayan temasta kolayca sensitizasyona yol açabilir. Metal alerjileri bazen protezler veya implante cihazlarla ilişkili semptomlara da neden olabilir. Bitkisel kaynaklı alerjenler (poison ivy, parfüm) Bazı bitkiler (ör. poison ivy, poison oak, poison sumac) urushiol adlı güçlü alerjen içerir ve teması takiben yoğun kontakt alerji oluşturur. Bitkisel kozmetik içerikleri, uçucu yağlar ve doğal ekstraktlar da hassas bireylerde reaksiyon yaratabilir. Ayrıca parfüm ve esansiyel yağlar hem alerjik hem irritan etkiye sahip olabilir. Kozmetik, parfüm ve kişisel bakım ürünleri Parfümler, koruyucular (parabenler, formaldehit salınımı yapan koruyucular), saç boyaları (PPD gibi bileşikler), lateks (eldivenlerde), ve cilt bakım ürünlerindeki çeşitli kimyasallar kontakt alerji nedenleri arasındadır. Ürün etiketlerinde bulunan haptens (ör. methylisothiazolinone) sıkça sorun oluşturur; tekrarlayan kullanım sensitizasyon riskini artırır. Kimler Risk Altında? Kontakt Alerjisi İçin Risk Faktörleri Ailede atopik geçmiş ve genetik yatkınlık Atopi veya alerji geçmişi olan bireyler genel olarak cilt bariyerinde bozukluk eğilimine sahip olabilir; bu durum hem irritan hem de alerjenlere karşı duyarlılığı artırır. Genetik faktörler (örn. filaggrin mutasyonları) epidermal bariyer fonksiyonunu bozarak sensibilizasyon riskini yükseltir. Mesleki yineleyen maruziyetler (kuaförler, sağlık personeli) Belirli meslek grupları kronik maruziyet nedeniyle yüksek risk altındadır: kuaförler (saç boyaları, kimyasallar), sağlık personeli (lateks, dezenfektanlar), inşaat/metal işçileri (krom, nikel), temizlik personeli (sürekli su ve deterjan maruziyeti). Tekrarlayan temasa bağlı sensitizasyon ve kronik kontakt dermatit mesleki sorunlara yol açabilir. Cilt bariyer bozuklukları ve egzama varlığı Eğer cilt bariyeri bozulmuşsa (kuruluk, egzema, çatlaklar) alerjenler daha kolay nüfuz eder ve sensitizasyon daha sık görülür. Kronik egzama öyküsü olanlarda hem irritan hem de alerjik kontakt dermatit gelişme olasılığı yüksektir; bu nedenle cilt bakımına özen göstermek koruyucu önlem açısından kritiktir. Belirti ve Semptomlar Kızarıklık, ödem ve kabarcık oluşumu Alerjik kontakt dermatit genellikle temas bölgesinde başlayan yoğun kızarıklık, lokal ödem ve vezikül (küçük kabarcık) oluşumu ile seyreder. Akut fazda deride sıvı dolu veziküller ve sızıntı görülebilir; bulaşılmış bölgede sınır belirgindir ve diğer organları genellikle etkilemez. Şiddetli kaşıntı ve yanma hissi Kaşıntı (pruritus) kontakt alerjinin belirgin semptomudur; şiddetli kaşıntı uyku ve günlük aktiviteleri bozabilir. Bazı hastalar yanma, batma veya ağrı hissi de bildirebilir. Kaşıma cildi daha da bozarak ikincil enfeksiyon riskini artırır. Kronikleşme durumunda kalınlaşma ve çatlaklar Tekrarlayan veya tedavi edilmeyen kontakt alerji kronikleştiğinde ciltte lichenifikasyon (kalınlaşma), hiperkeratoz ve çatlaklar gelişir. Süreğen olgularda pigment değişiklikleri ve elastikiyet kaybı görülebilir; bu durum fonksiyonel kısıtlılığa ve estetik sorunlara yol açabilir. Tanı Yöntemleri ve Alerji Testleri Klinik öykü ve fizik muayene İyi alınmış bir öykü çoğu zaman tanıya yönlendirir: semptomların hangi maddelerle ilişkili olduğu, mesleki maruziyet, kullandığınız kozmetikler veya takılar, semptomların zaman ilişkisi ve önceki tedavi öyküsü önemlidir. Fizik muayenede lezyonların dağılımı ve morfolojisi (fokal mı, lineer mi, kontakt bölgede mi) ipucu verir. Yama testi (patch testi) uygulama ve değerlendirme Yama testi (patch test) kontakt alerjiyi doğrulamanın altın yöntemidir. Standart paneller (ör. Avrupa veya lokal paneller) ve şüpheli ürün içerikleri cilde yama şeklinde uygulanır; genellikle 48 saat sonra ilk okuma, 72–96 saat veya 7. günde ikinci/üçüncü okuma yapılır. Pozitif reaksiyonlar eritem, papül veya vezikül şeklinde görülebilir ve testin yorumlanması deneyim gerektirir. Ayrıca yanlış pozitif/negatif sonuçlar olabileceğinden sonuçları klinikle birlikte değerlendirmek önemlidir. Destekleyici laboratuvar tetkikleri Genelde kontakt alerji tanısı için rutin kan testine gerek yoktur. Şüpheli sekonder enfeksiyon varsa kültür, nötrofil yükselmesi gibi temel kan tetkikleri gerekebilir. Araştırma amaçlı veya kompleks immün durumlarda spesifik immünolojik testler düşünülebilir ancak standart pratiğin parçası değildir. Korunma ve Önleme Stratejileri Potansiyel alerjenlerden uzak durma En etkili önlem, tespit edilen alerjenlerden uzak durmaktır. Etiket okuma, takılardan kaçınma, parfüm / kozmetik içeriklerini kontrol etme ve mesleki maruziyeti azaltma stratejileri önemlidir. Alternatif hipoalerjenik ürünlerin seçilmesi ve alerjen listesini içeren güncel bilgiler takip edilmelidir. Koruyucu eldiven, giysi ve bariyer kremleri Çalışma sırasında uygun koruyucu eldiven ve giysi kullanımı maruziyeti azaltır; eldiven seçiminde lateks alerjisi varsa alternatifler tercih edilmelidir. Bariyer kremleri (nemlendirici bazlı) ve suya dayanıklı bariyer ürünleri cildin korunmasını sağlar ancak doğru ürünün seçilmesi ve düzenli uygulanması gerekir. Cilt bakım rutini ve nemlendirme önerileri Düzenli nemlendirme epidermal bariyeri güçlendirir ve hem irritan hem alerjen penetrasyonunu azaltır. Yumuşak temizleyiciler, ılık su ve alkali olmayan sabunlar tercih edilmeli; sık el yıkamadan sonra nemlendirici uygulanmalıdır. Akut inflamasyon döneminde tahrişi artırabilecek kozmetik ve agresif ürünlerden kaçınılmalıdır. Tedavi Seçenekleri ve Yönetim Yaklaşımları Topikal kortikosteroid ve immünmodülatörler Akut inflamasyon tedavisinde topikal kortikosteroidler ilk basamak olup lezyonun yerine ve şiddetine göre zayıf-orta-güçlü preparatlar seçilir. Uzun süreli kullanımda atrofiden kaçınmak için düşük güçlü steroidler ve aralıklı uygulama önerilir. Topikal kalsinörin inhibitörleri (tacrolimus, pimecrolimus) kortikosteroid yan etkileri riskini azaltmak için özellikle yüz veya intertriginöz bölgeler gibi hassas sahalarda alternatif olabilir. Sistemik antihistaminik ve kortikosteroid tedavisi Şiddetli kaşıntı için sedatif veya sedasyona az etkili antihistaminikler kısa süreli rahatlama sağlayabilir. Geniş alan tutulum veya sistemik belirtiler varsa kısa süreli sistemik kortikosteroid (oral) tedavisi düşünülebilir; kronik kullanım riskleri nedeniyle uzman denetimi gerekir. Enfeksiyon şüphesinde uygun antibiyotik veya antifungal tedavi uygulanır. Fototerapi ve biyolojik ajanlar Kronik, yaygın veya tedaviye dirençli kontakt dermatit olgularında UVB/ PUVA fototerapi etkili olabilir. Yakın geçmişte, belirli dirençli eczematoz durumlarda immün hedefe yönelik biyolojik ajanlar (ör. dupilumab) kullanılmaktadır; kontakt alerjiye özgü kanıtlar sınırlıdır, ancak komplike vakalarda dermatolog/alerji uzmanı tarafından değerlendirilebilir. Olası Komplikasyonlar ve Uzun Dönem Etkiler Sekonder bakteriyel veya fungal enfeksiyon riski Yoğun kaşıma ve cilt bütünlüğünün bozulması bakteriyel (Staphylococcus aureus gibi) veya fungal enfeksiyonlara zemin hazırlayabilir. Enfekte bölgede püstül, krut, artan ağrı ve sistemik semptomlar görülürse kültür ve uygun antimikrobiyal tedavi gerekir. Kronik kontak ekzem ve lichenifikasyon Tekrarlayan maruziyet veya yetersiz tedavi kronikleşmeye yol açar; cilt kalınlaşması (lichenifikasyon), çatlaklanma ve pigmentasyon değişiklikleri kalıcı olabilir. Bu durum fonksiyonel kısıt ve kozmetik sıkıntı yaratır; multidisipliner yönetim gerekebilir. Psikososyal ve yaşam kalitesi etkileri Süregelen kaşıntı, görünür lezyonlar ve mesleki kısıtlamalar yaşam kalitesini bozar; uyku bozukluğu, sosyal çekilme ve iş gücü kaybı görülebilir. Hastaların eğitim alması, işyeri düzenlemeleri ve gerektiğinde psikososyal destek önemlidir. Sıkça Sorulan Sorular (SSS) Kontakt alerji ile irritan dermatit arasındaki fark nedir? İrritan dermatit doğrudan doku tahrişi sonucu gelişir ve maruziyetle hemen ilişkili olabilir; tekrarlayan temasa bağlı kümülatif hasar önemlidir. Kontakt alerji ise immün aracılı (Tip IV) olup sensitizasyon sonrası gecikmeli reaksiyon verir. Klinik olarak dağılım ve hikâye ayırıcıdır, ancak bazen birlikte görülebilir. Yama testi kaç günde sonuç verir ve ne kadar güvenilirdir? Yama testi okunması standart olarak 48 saat (ilk okuma) ve 72–96 saat (ikinci okuma) şeklindedir; bazen 7. günde geç reaksiyonlar için ek okuma yapılır. Testin güvenilirliği iyi olmakla birlikte yanlış negatif (ör. düşük antijen konsantrasyonu) veya yanlış pozitif (irritan reaksiyon) sonuçlar olabilir; sonuçlar klinik bulgularla birlikte yorumlanmalıdır. Gebelik ve emzirme döneminde hangi tedaviler güvenlidir? Topikal düşük-orta güçlü kortikosteroidler kısa süreli güvenli kabul edilir; yüz ve genital bölgede dikkat gerektirir. Sistemik antihistaminikler (loratadin, cetirizin) genellikle gebelikte tercih edilen seçenekler arasındadır; bunların kullanımını doktor değerlendirmelidir. Sistemik güçlü kortikosteroidler risk/yarar dengesi gözetilerek verilir. Fototerapi (UVB) gebelikte uzman değerlendirmesi ile düşünülebilir; biyolojik ajanlar ve bazı immünmodülatörlerin gebelik güvenliği sınırlıdır, bu nedenle özel durumlarda uzman kararı gerekir. Emzirme döneminde topikal tedaviler çoğunlukla güvenlidir ancak yoğun bakım gereken sistemik tedavilere doktor yönlendirmesiyle karar verilmelidir. Sık Alerjen Yaygın Kaynak Pratik Kaçınma Önerisi Nikel Takı, düğme, cep telefonu aksesuarı, alaşımlar Metal temasını azaltın; nikel içermeyen alternatif kullanın; kaplama/koruyucu film uygulayın Krom İnşaat malzemeleri, deri işçiliği Eldiven ve koruyucu giysi kullanın; temas sonrası deriyi nemlendirin Parfüm / Esanslar Kozmetik, parfüm, sabun Koku içermeyen ürünleri tercih edin; etiketleri kontrol edin Lateks Eldiven, balon, tıbbi malzemeler Lateks içermeyen alternatif eldiven kullanın Not: Her hasta özeldir; tedavi ve önlem planı için dermatoloji veya allerji uzmanı ile ayrıntılı değerlendirme uygundur.
