Alerji Adı: Kekik Alerjisi Alerji riski: Nadir-Orta (temas veya inhalasyon yoluyla artar) Belirtiler: Çapraz reaksiyonlar Acil Durum Belirtileri: Nefes darlığı, hırıltı, yaygın ürtiker, yüzde/boğaz şişmesi, bilinç değişikliği, düşük tansiyon Tedavi / Müdahale: Kaçınma, antihistaminikler, topikal kortikosteroidler (kontakt dermatitte), inhaler bronkodilatör/kortikosteroid (astmada), adrenalin (anafilakside) ve acil tıbbi müdahale. Kaçınma Önerileri: Etiket okuma, uçucu yağlardan kaçınma, eldiven ve koruyucu giysi kullanımında dikkat, mutfakta çapraz bulaşmayı önleme, ağır reaksiyon öyküsü varsa taşıma için oto-enjektör (epinefrin) değerlendirmesi. Genel Bilgiler Kekik (Thymus vulgaris) bitkisi, hem mutfakta hem de aromaterapide sık kullanılan bir bitkidir. Kekik alerjisi çoğunlukla doğrudan temas yolu ile (kozmetik, uçucu yağ, taze veya kurutulmuş bitki ile temasta) ya da inhalasyon yoluyla (baharat bulutları, çay buharı, işyeri tozu) ortaya çıkar. İmmünolojik mekanizma temasta genellikle kontakt alerjik dermatit (hücresel immün yanıt); inhalasyondaysa IgE aracılı reaksiyonlar şeklinde görülebilir. Prevalans genel popülasyonda düşük olmakla beraber, bitkilerle yoğun temasın olduğu meslek gruplarında (baharat işçileri, aşçılar, bitki üreticileri) daha sık bildirilebilir. Belirtiler Kekik alerjisinin klinik tablosu maruziyet yoluna göre değişir; semptomlar hafiften şiddetliye kadar uzanabilir. Dermatolojik Bulgular Direkt temas olan bölgede kızarıklık, kaşıntı, kabarıklık, vezikül veya ciltte kronikleşen egzama (kontakt dermatit) görülebilir. Uçucu yağ veya sabun/kozmetik ile temas sonrası gecikmeli (24–72 saat) reaksiyon olasılığı vardır. Akut ürtiker daha çok IgE aracılı toy reaksiyonlarda ortaya çıkar. Respiratuvar Bulgular Maruziyet sonrasında hapşırma, burun akıntısı, geniz akıntısı, kaşıntılı burun, gözlerde sulanma ve astım benzeri belirtiler (göğüste sıkışma, hırıltı, nefes darlığı) gelişebilir. Özellikle astımı olan kişilerde semptomlar daha ağır seyredebilir. Sistemik ve Şiddetli Reçaksiyonlar Nadir olmakla birlikte hızlı yayılan yaygın ürtiker, ödem, kusma, karın ağrısı ve anafilaksi tablosu görülebilir. Bu durumda acil adrenalin uygulaması ve hastane desteği gerekebilir. Çapraz Reaksiyonlar Kekik, Lamiaceae (ballıbabagiller) ailesine aittir; bu nedenle aynı ailede yer alan oregano, mercanköşk, biberiye, adaçayı, fesleğen gibi bitkilerle çapraz reaksiyon olasılığı vardır. Ayrıca kekik uçucu yağında bulunan aktif bileşenler (ör. timol, karvakrol) bazı kozmetik ve temizlik ürünlerinde de bulunabilir; bu gibi içeriklere duyarlı kişilerde benzer dermatit tabloları ortaya çıkabilir. Polen–gıda sendromu şeklinde tipik bir desen kekik için yaygın rapor edilmemiş olmakla birlikte, bitki ailesi benzerliği nedeniyle dikkatli olmak gerekir. Acil Durum Belirtileri ve Yapılması Gerekenler Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri varsa acil tıbbi yardım gerekli: – Hızla yayılan yaygın döküntü, dudak/yüz/boğazda şişme (anjiyoödem) – Solunum güçlüğü, hırıltı, ses kısıklığı – Baş dönmesi, bayılma ya da bilinç bulanıklığı – Tekrarlayan kusma, şiddetli karın ağrısı, kan basıncında düşme Bu durumda derhal 112/ambulans çağrılmalı; eğer hasta epinefrin oto-enjektörü taşıyorsa talimatına uygun olarak intramüsküler adrenalin uygulanmalı ve hasta sırtüstü yatırılarak ayaklar kaldırılmalıdır. Solunum tıkanıklığı varsa hava yolu açıklığı sağlanana dek müdahale sürdürülmelidir. Tanı ve Değerlendirme Tanı öykü ve muayene ile başlar; maruziyet öyküsünün dikkatli alınması önemlidir (hangi formda, ne kadar süreyle, semptomların başlangıç zamanı). Önerilen testler ve yaklaşımlar: – Kontakt dermatit şüphesinde patch testleri (kekik ekstraktı veya uçucu yağ bileşenleri ile) uygulanır. – İnhalasyon/IgE aracılı semptomlarda cilt prick testi ve/veya serum spesifik IgE ölçümleri değerlendirilebilir; spesifik testler her zaman mevcut olmayabilir. – Gerekirse kontrollü ortamda uygulanacak oral veya inhalasyon provokasyon testleri, deneyimli bir merkezde yapılmalıdır. Ayırıcı tanıda irritan kontakt dermatit, diğer bitki/ürün alerjileri, egzama, mantar veya bakteriyel cilt enfeksiyonları düşünülmelidir. Tedavi / Müdahale Tedavi, reaksiyonun tipi ve şiddetine göre planlanır: – Temel yaklaşım: Kaçınma ve maruziyeti önleme. – Kontakt dermatit: Topikal kortikosteroidler (kısa süreli), nemlendiriciler, irritanlardan kaçınma; şiddetli olgularda sistemik kortikosteroid düşünülebilir. – Akut ürtiker: H1 antihistaminikler (günlük veya gerektiğinde) ve semptom kontrolü. – Astım/şiddetli solunum semptomları: Kısa etkili beta-agonist inhaler, gerekirse sistemik steroid; kontrol için alerji uzmanına yönlendirme. – Anafilaksi: İM epinefrin birincil tedavidir; ardından oksijen, IV sıvı, antihistaminik ve steroid destekleri hastanede sağlanır. Alerji uzmanına yönlendirme, eğitim (etiket okuma, maruziyet önlemleri) ve gerekiyorsa reçete edilebilir epinefrin oto-enjektörün değerlendirilmesi önerilir. İmmünoterapi (alerji aşısı) kekik için rutin bir seçenek değildir ve endikasyonları sınırlıdır. Kaçınma Önerileri Günlük yaşam ve iş yerinde risk azaltma önerileri: – Paketli gıdalarda, baharat karışımlarında ve kozmetik ürün etiketlerinde kekik, Thymus veya uçucu yağ bileşenleri (timol, karvakrol) sorgulanmalı. – Uçucu yağ ve aromaterapi ürünlerinden kaçınılmalı; gerekli ise seyreltilmiş ürünlere bile temastan kaçınılmalı. – Yemek hazırlığında eldiven kullanımı, mutfak araçlarının iyi yıkanması ve çapraz bulaşmayı önleme önemlidir. – İşyerinde tehlike varsa uygun koruyucu ekipman, ventilasyon ve maruziyeti azaltacak uygulamalar sağlanmalı. – Ağır reaksiyon hikâyesi olan kişilere tıbbi uyarı bileziği takmaları ve epinefrin oto-enjektör taşıma eğitimi verilmesi önerilir. Hasta Eğitimi ve İzlem Hastaya alerjinin tetikleyicileri, kaçınma stratejileri ve acil durumda ne yapacağı hakkında yazılı ve sözlü eğitim verilmeli. Takip randevuları ile semptom kontrolü, ilaç kullanım uygunluğu ve gerekirse iş-yeri düzenlemeleri değerlendirilmelidir. Özellik Tipik Bulgular Önerilen Testler İlk Basamak Müdahale Deride (Kontakt) Kızarıklık, kaşıntı, vezikül, kronik egzama Patch testi (kekik/uçucu yağ ekstraktı) Teması kesme, topikal kortikosteroidler, nemlendiriciler Solunum (İnhalasyon) Burun akıntısı, hapşırma, hırıltı, nefes darlığı Cilt prick testi, spesifik IgE (varsa), fonksiyonel solunum testleri İnhaler bronkodilatör, antihistaminik, değerlendirme için uzman yönlendirmesi Sistemik (Anafilaksi) Yaygın ürtiker, ödem, hipotansiyon, bilinç değişikliği Klinik tanı; gerekirse tryptase seviyesi (hastanede) İM adrenalin, acil tıbbi yardım, stabilizasyon Takip ve Uzman Yönlendirmesi Kekik ile ilişkili ciddi alerjik reaksiyon öyküsü olan herkesin alerji uzmanına yönlendirilmesi uygundur. Uzman değerlendirmesi; tanı doğrulama, test planlaması, reçetelendirme (epinefrin oto-enjektör, uzun süreli ilaçlar) ve iş/çalışma düzenlemeleri konusunda rehberlik sağlar. Ayrıca kronik dermatit veya kontrolsüz astımı olan hastaların multidisipliner yaklaşım (dermatoloji, göğüs hastalıkları) ile izlenmesi gerektiği unutulmamalıdır. Herhangi bir şüpheli reaksiyonda veya belirtilerde tıbbi yardım aranmalı; kişiye özel tanı ve tedavi planı için klinikte değerlendirme gereklidir.
