Alerji Adı: Fesleğen Alerjisi Alerji riski: Orta (özellikle mutfak/mesleki maruziyeti olanlarda artar) Belirtiler: Burun akıntısı, hapşırma, burun tıkanıklığı, göz kaşıntısı, öksürük, hırıltı, nadiren ürtiker ve anafilaksi belirtileri Çapraz reaksiyonlar: Diğer Lamiaceae üyeleri (nane, kekik, kişniş), profilin ve lipid transfer proteinleri (LTP) aracılığıyla meyve-sebze sendromu Acil Durum Belirtileri: Soluk almada güçlük, hırıltı/dispne, yüz veya dilde şişme, yaygın ürtiker, bilinç bulanıklığı, tansiyon düşüklüğü (şok bulguları) Tedavi / Müdahale: Semptomlara göre antihistaminikler, intranazal kortikosteroidler, bronkodilatörler; anafilaksi durumunda intramüsküler epinefrin; seçilmiş olgularda immünoterapi veya biyolojik ajanlar değerlendirilir. Kaçınma Önerileri: Maruziyet azaltma, mutfakta eldiven/maske kullanımı, kapalı paketli ürün tercihı, iyi havalandırma, işyeri düzenlemeleri (kursa/saha çalışması yapanlarda). Fesleğen Alerjisi (Solunum İnhalasyon Alerjisi): Tanım, Neden ve Yönetim Rehberi Fesleğen Alerjisi Nedir? Fesleğen alerjisi, fesleğen bitkisine veya bitkide bulunan alerjenik proteinlere maruziyetle tetiklenen immün mekanizmaların yol açtığı, çoğunlukla solunum yolu iltihabı ve/veya sistemik alerjik reaksiyonlarla seyreden bir durumdur. Klinik tabloda alerjenin türüne, maruziyet biçimine (havadan inhalasyon, mutfakta aerosolize partiküller veya temas) ve bireyin duyarlılığına göre değişen bulgular gözlenir. Ev içi kullanımda nadiren sorun yaratırken, mutfak çalışanları, çiçek-sera veya bahçe işleriyle uğraşanlarda maruziyet ve semptomlar daha sık görülür. Fesleğen Alerjisine Yol Açan Nedenler Pollen ve Hava Yolu Maruziyeti Pollen ile inhalasyon maruziyeti geleneksel alerji mekanizmasının temelini oluşturur; ancak birçok mutfak bitkisi, fesleğen gibi, daha çok böcek tozlayıcı olduğundan polenleri havada geniş alanda taşınmayabilir. Bu nedenle solunum semptomları genellikle kurutulmuş bitki partiküllerinin, pişirme sırasında ortaya çıkan aerosolize proteinlerin veya işyeri tozlarının inhalasyonu ile ilişkilidir. Mesleki maruziyet (şefler, bahçıvanlar, bitki işleyenler) özellikle önemlidir. Çapraz Reaksiyon Mekanizmaları Fesleğende bulunan bazı proteinler (örneğin profilin ve lipid transfer proteinleri – LTP) bitkiler arasında yapısal benzerlik gösterir ve bu da çapraz reaksiyonlara yol açar. Bu nedenle fesleğene duyarlı kişilerde nane, kekik, adaçayı gibi Lamiaceae ailesinden diğer bitkilere veya bazı meyve-sebzelerle (çilek, domates, şeftali gibi) çapraz alerji gelişebilir. Çapraz reaksiyonlar hem solunum hem de ağız-dudak-yanak belirtileri (oral alerji sendromu) şeklinde ortaya çıkabilir. Kimler Fesleğen Alerjisi Geliştirmeye Daha Yatkındır? (Risk Faktörleri) Atopi öyküsü (alerjik rinit, astım, ekzema) bulunan bireyler, uzun süreli veya yoğun fesleğen maruziyeti olan meslek grupları (aşçılar, bahçe işçileri, bitki işleme çalışanları) ile önceden başka bitki polenlerine karşı duyarlı olan kişiler daha yüksek risk taşır. Sigara maruziyeti ve kötü kontrollü astım gibi faktörler, solunum bulgularının şiddetlenmesine katkıda bulunabilir. Fesleğen Alerjisi Semptomları Solunum Yolu Belirtileri Sıklıkla görülen bulgular arasında burun akıntısı, burun kaşıntısı, hapşırma, burun tıkanıklığı, geniz akıntısı, gözlerde sulanma ve kaşıntı yer alır. Alt solunum yolu tutulumu olduğunda öksürük, hırıltı, göğüste sıkışma hissi ve nefes darlığı gelişebilir; mevcut astımı olanlarda atak tetiklenebilir. Sistemik ve Cilt Semptomları Dermatolojik bulgular arasında temas bölgesinde egzema, temastan kısa süre sonra ürtiker veya angioödem görülebilir. Nadir fakat ciddi vakalarda ağız-badın-boğaz bölgesinde ödem, yaygın ürtiker, bulantı, kusma ve anafilaksi gelişebilir; bu gibi sistemik reaksiyonlar acil müdahale gerektirir. Fesleğen Alerjisi Tanısı Nasıl Konur? Klinik Değerlendirme ve Hasta Öyküsü Tanının temelinde ayrıntılı bir hasta öyküsü vardır: semptomların fesleğenle temas veya pişirme sırasında başlaması, işyeri/tatilde semptom artışı, belirli gıdalarla eş zamanlı bulgular sorgulanır. Semptomların mevsimsellik, maruziyet doz-yanıt ilişkisi ve önceki alerji öyküsü dikkate alınır. Fizik muayenede nazal mukozada ödem, konjonktival hiperemi ve ürtiker gibi bulgular aranır. Alerji Testleri: Skin Prick ve Spesifik IgE Tanıyı doğrulamak için skin prick testi (SPT) veya serum spesifik IgE ölçümü yapılır. Fesleğene özgü standart ekstraktlar sınırlı olabilir; bu durumda “prick-prick” yöntemiyle taze fesleğenle test yapmak tercih edilebilir. Bileşen düzeyinde testler (profilin, LTP) çapraz reaksiyon mekanizmalarını ortaya koyabilir. Gerekirse nazal provokasyon testi, spirometri ve peak flow takibi ile solunum fonksiyon değerlendirilir. Fesleğen Alerjisinden Korunma Yöntemleri Maruziyeti Azaltma Stratejileri En etkili önlem maruziyeti azaltmadır. Ev ve mutfakta taze/baharat fesleğen kullanımını sınırlamak, kurutulmuş otların toz haline gelmesini engellemek, pişirme sırasında oluşan buhar/aerosollerden korunmak adına kapak kullanmak ve iyi havalandırma sağlamak önemlidir. Mesleki maruziyeti olanlar için kişisel koruyucu ekipman (FFP2/FFP3 maske, eldiven) önerilir. Ev ve Çalışma Ortamında Alınacak Önlemler Çalışma ortamında düzenli temizlik, hava filtreleme ve lokal egzoz havalandırması ile partikül yükü azaltılabilir. Evde kapalı kaplarda saklama, çamaşır ve yüz temizliğine dikkat ederek kontaminasyonu azaltma, havalandırma ve klima filtrelerinin düzenli temizliği faydalıdır. Gıda hazırlama sırasında çapraz kontaminasyonu önleyecek prosedürler uygulanmalıdır. Fesleğen Alerjisi Tedavi Seçenekleri Farmakoterapi: Antihistaminik ve Kortikosteroidler Semptomları hafifletmek için oral antihistaminikler (birinci veya ikinci kuşak) etkili olup, burun semptomları için intranasal kortikosteroidler birinci basamak tedavi olarak önerilir. Göz bulguları için antihistaminik göz damlaları, alt solunum yolu tutulumu varsa kısa etkili bronkodilatörler ve gerektiğinde inhaler steroidler kullanılmalıdır. Ağır alerjik reaksiyon riskine sahip hastalara acil müdahale için epinefrin oto-enjektörü reçete edilebilir. İmmünoterapi ve Yeni Yaklaşımlar Fesleğen özelinde standardize subkutan veya sublingual immünoterapi preparatları sınırlı olabilir; ancak belirgin solunum alerjisi olan ve ilgili alerjene karşı net duyarlılığı gösterilmiş hastalarda, alerjen ekstraktı mevcutsa immünoterapi düşünülebilir. Ayrıca alerjik astım veya kronik rinitte, kontrol sağlanamayan olgularda omalizumab gibi biyolojik ajanlar değerlendirilebilir. Bileşen düzeyinde tanı (component-resolved diagnostics) ve kişiye özel yaklaşımlar modern yönetimde önem kazanmaktadır. Fesleğen Alerjisi Komplikasyonları Yetersiz kontrol edilen alerji, kronik rinit, sinüzit, orta kulak efüzyonu, astımın kötüleşmesi ve yaşam kalitesinde düşüşe neden olabilir. Ağız/solunum yolu maruziyetine bağlı olarak anafilaksi gelişebilir; bu durum hızlı müdahale (intramüsküler epinefrin, hava yolu desteği, ileri yaşam desteği) gerektirir. Ayrıca çapraz reaksiyonlar nedeniyle besin alerjileri veya oral alerji sendromu görülebilir. Sıkça Sorulan Sorular (SSS) Fesleğen alerjisi nasıl doğrulanır? Klinik öykü ve tetkiklerle; skin prick testi, taze fesleğenle prick-prick, serum spesifik IgE ve gerekirse nazal provokasyon testi ile doğrulanır. Evde fesleğen kullanımı güvenli midir? Çoğu kişi için sınırlı kullanım sorun yaratmaz; ancak maruziyete bağlı solunum belirtileri olan veya anafilaksi öyküsü olan kişiler kullanımını sınırlandırmalı ve risk azaltıcı önlemler almalıdır. Fesleğene bağlı anafilaksi nadir midir? Evet, anafilaksi nadirdir ancak daha önce sistemik reaksiyon geçirmiş bireylerde risk yüksektir; bu kişilere acil epinefrin reçete edilmesi ve acil eylem planı öğretilmesi önerilir. İmmünoterapi faydalı olur mu? Fesleğen için hazır ekstrakt bulunmuyorsa immünoterapi sınırlı olabilir; ancak hastanın semptom profiline göre ilgili polen immünoterapisi ya da araştırma/protokoller dahilinde değerlendirme yapılabilir. Test / Yöntem Ne İçin Kullanılır Avantaj / Dezavantaj Skin Prick Test (SPT) Hızlı duyarlılık taraması Hızlı, ucuz; fakat standardize fesleğen ekstraktı olmayabilir — taze bitki ile prick-prick gerekebilir Serum Spesifik IgE Spesifik antikor varlığını gösterir Kan örneği ile yapılır; bileşen düzeyinde testler çapraz reaksiyon mekanizmasını açığa çıkarabilir Nazal Provokasyon Testi Semptom ile alerjen ilişkisinin doğrudan kanıtlanması Kesin tanı koydurucu; deneyimli merkezlerde uygulanmalı, risk vardır Spirometri / Peak Flow Alt solunum yolları fonksiyon takibi Astım varlığını ve tedavi yanıtını değerlendirmek için gereklidir Bu içerik, fesleğen alerjisi tanı ve yönetimine yönelik klinik bilgiyi özetlemektedir. Şüphe veya şiddetli semptom durumunda uzman alerji ve immünoloji hekimine başvurmak önemlidir.
