Alerji Adı: Toz Böceği (Ev Tozu Akarı) Alerjisi Alerji riski: Yaygın Belirtiler: Burun akıntısı, hapşırma, burun tıkanıklığı, kaşıntı, gözlerde sulanma/kaşıntı, öksürük, hırıltı, kronik sinüzit, egzama alevlenmeleri Çapraz reaksiyonlar: Kabuklu deniz ürünleri (tropomiyozin aracılığıyla kısmi çapraz reaksiyon), diğer akar türleri Acil Durum Belirtileri: Şiddetli solunum güçlüğü, dudak/dil/boğaz şişmesi, konuşma veya yutma güçlüğü, hipoksi belirtileri (ciddi hırıltı, solunum sayısında artış, bilinç değişikliği), şok bulguları (düşük tansiyon, taşikardi) Tedavi / Müdahale: Çevresel kontrol önlemleri, semptom yönelimli ilaç tedavisi (antihistaminikler, intranazal kortikosteroidler, inhaler tedavi), alerjen özgül immünoterapi (SCIT veya SLIT) uygun hastalarda Kaçınma Önerileri: Yatak encasement, düşük nem (’nin altında), yatak takımlarını yüksek sıcaklıkta yıkama, halı ve ağır perdeleri azaltma, HEPA filtreli süpürge ve hava temizleyici kullanımı, peluş oyuncakları düzenli dondurma/yıkama, sigara dumanından kaçınma Toz Böceği Alerjisinin Klinik Özellikleri Ne sebep olur ve kimler risk altında? Ev tozu akarları, özellikle Dermatophagoides pteronyssinus ve Dermatophagoides farinae türleri, nemli ve ılık ortamlarda hızla ürer; yatak, yastık, halı, döşemeler ve peluş eşyalar başlıca yaşam alanlarıdır. Alerji genellikle çocukluk dönemi ve ergenlikte ortaya çıkar ancak yetişkinlerde de kronik rinit veya astım formunda belirginleşebilir. Astımı olan veya atopik geçmişi (alerjik dermatit, saman nezlesi, ailede alerji öyküsü) bulunan kişiler yüksek risk taşır. Belirtiler ve klinik tablo Üst solunum yolu belirtileri Burun akıntısı, sık tekrarlayan hapşırma, burun tıkanıklığı ve dudak-yanak kaşıntısı gibi alerjen maruziyetine bağlı semptomlar genellikle kronik veya mevsimsiz bir rinit tablosu oluşturur. İntrakutan veya nazal provokasyonlara bağlı semptomlar kısa sürede ortaya çıkabilir ve gece kötüleşme eğilimindedir. Alt solunum yolu ve astım ilişkisi Toz böceği alerjisi astımı tetikleyebilir; hırıltı, göğüste sıkışma hissi, öksürük ve egzersizle kötüleşen solunum yakınmaları görülebilir. Kontrolsüz rinit, astım kontrolünü zorlaştırır; bu nedenle üst ve alt hava yolları yönetimi birlikte planlanmalıdır. Cilt ve göz bulguları Gözlerde kaşıntı, kızarıklık ve sulanma sık görülür. Atopik dermatiti olanlarda toz böceği maruziyeti egzama alevlenmelerine yol açabilir; cilt semptomları özellikle çocuklarda belirgindir. Çapraz reaksiyonlar Toz böceği alerjenleri içinde bulunan tropomiyozin gibi proteinler, kabuklu deniz ürünlerindeki benzer proteinlerle kısmi çapraz reaksiyon gösterebilir; bunun klinik önemi kişiden kişiye değişir ve gıda alerjisi öyküsü olanlarda dikkat gerektirir. Ayrıca farklı akar türleri arasında da immünolojik benzerlikler olabilir; bu nedenle tek bir akar türüne negatif test olsa bile hastanın yakınmaları devam edebilir. Acil durum belirtileri ve ilk müdahale Toz böceği maruziyeti genellikle anafilaksi ile ilişkilendirilmez; buna karşın astımı kötüleştirebilir ve yaşamı tehdit eden solunum yetmezliğine yol açabilir. Aşağıdaki bulgular acil tıbbi değerlendirme gerektirir: Şiddetli nefes darlığı, konuşamama veya nefes alırken belirgin güçlük Hızlı kötüleşen hırıltı, göğüs duvarı çekilmesi (retractions) Bilincin bulanıklaşması, dudak veya parmak uçlarında morarma (siyanoz) Yutma veya nefes alma güçlüğü, boğazda şişme hissi Bu bulgularda derhal acil servis aranmalı; eğer hastada bilinen anafilaksi öyküsü varsa ve adrenalin oto-enjektörü reçete edilmişse, ilk müdahale olarak epinefrin uygulanmalı, ardından acil tıbba ulaşılmalıdır. Astım atağında hızlı etkili inhaler bronkodilatörler (kısa etkili beta-2 agonistler) semptomları azaltmada ilk basamak olabilir. Tedavi ve müdahale seçenekleri Tedavi yaklaşımları üç ana başlıkta toplanır: çevresel kontrol, semptomatik ilaç tedavisi ve alerjen özgül immünoterapi. Hastanın yaşı, semptom şiddeti, yaşam kalitesi etkilenmesi ve eşlik eden astım varlığı tedavi planını belirler. Çevresel önlemler Evde akar yükünü azaltmaya yönelik önlemler semptomlarda anlamlı azalma sağlayabilir. Bu önlemler düzenli uygulandığında özellikle hafif ile orta düzey şikayetlerde etkili olur. İlaç tedavisi İntranazal kortikosteroidler rinit semptomlarında birinci basamaktır. Antihistaminikler göz ve burun kaşıntısını azaltır; göz damlaları lokal rahatlama sağlar. Astımı olan hastalarda inhaler kortikosteroidler ve gerektiğinde uzun etkili bronkodilatörler kullanılır. Tedavi, hasta eğitimi ve takip ile kişiselleştirilmelidir. Alerjen özgül immünoterapi Uzun süreli (genellikle 3-5 yıl) alerjen immünoterapisi (subkutan veya sublingual) seçilmiş hastalarda semptomları azaltır, ilaç ihtiyacını düşürür ve hastalığın seyrini modifiye edebilir. İndikasyonları; kesin tanı, yeterli semptom veya ilaç gereksinimi, çevresel önlemlere rağmen kontrol sağlanamaması ve immünoterapi için kontrendikasyon olmamasıdır. Kaçınma Önerileri Çevresel kontrole yönelik aşağıdaki uygulamalar toz böceği maruziyetini azaltır ve semptomları hafifletebilir. Bu önlemler bir arada uygulandığında daha etkilidir. Önlem Nasıl uygulanır Beklenen etkisi Yatak ve yastık koruyucuları Toz akarlarına geçirmez encasement kılıflar kullanın Gece maruziyeti azalır, semptomlarda belirgin iyileşme Yatak takımlarının yıkanması Haftada bir, 60°C ve üzeri sıcaklıkta yıkama Akar ve alerjen yükünde azalma Ev nem kontrolü Nem oranını ’nin altına düşürün; nem giderici veya klima kullanın Akar üremesi sınırlanır Halı ve ağır döşemeler Mümkünse çıkarın veya sık temizleyin; zeminler sert yüzey tercih edin Akarların saklanma alanı azalır Hava filtreleme ve temizlik HEPA filtreli süpürge ve hava temizleyici kullanımı; kuru veya nemli bezle yüzey temizliği Havadaki partikül ve alerjen konsantrasyonunu düşürür Tanı ve izlem Tanı, hasta öyküsü ile desteklenen deri prick testi veya spesifik IgE ölçümü ile doğrulanır. Test sonuçları semptomlarla korele edilmelidir; pozitif testler tek başına klinik tanı koydurmaz. Tedavi etkinliği; semptom skorları, ilaç ihtiyacı, yaşam kalitesi değerlendirmeleri ve astım kontrol testleri ile düzenli olarak izlenmelidir. Eğitim ve yaşam kalitesi Hastaya ve bakım verenlere yönelik eğitimin önemi büyüktür: tetikleyicilerin tanınması, uygun ev önlemlerinin uygulanması, ilaçların doğru kullanımı ve immünoterapi seçeneklerinin bilinmesi hastalığın kontrolü ve yaşam kalitesi üzerinde doğrudan etkilidir. Hamilelik, küçük çocuklar veya kronik hastalık gibi özel durumlarda yönetim planı uzman hekimle birlikte kişiselleştirilmelidir.
