Alerji Adı: Arı (Hymenoptera) Sokması Alerjisi Alerji riski: Orta (genel popülasyonda sistemik reaksiyon nadir, sık maruziyeti olanlarda risk artar) Belirtiler: Lokal ağrı, kızarıklık ve ödemden başlayıp yaygın ürtiker, bronkospazm, hipotansiyon ve anafilaksiye kadar değişen tablolar. Çapraz reaksiyonlar: Vespidae (sarıcıl, yaban arısı, vespa) üyeleri arasında yüksek çapraz reaksiyon; bal arısı ile bazı vespid türleri arasında kısmi çapraz reaksiyon olabilir. Acil Durum Belirtileri: Nefes darlığı, yutma güçlüğü, gırtlak şişliği, yaygın döküntüyle beraber hızlı tansiyon düşmesi, bilinç kaybı veya kollaps. Tedavi / Müdahale: Hafif lokal reaksiyonlarda soğuk uygulama ve ağrı/kaşıntı kontrolü yeterli olabilir. Sistemik reaksiyonlarda ilk ve en etkin müdahale adrenalin (epinefrin) intramüsküler uygulanmasıdır; ardından acil sağlık hizmetleri aranmalı ve hastaneye nakil sağlanmalıdır. Uzun dönem koruma için uygun hastalarda arı zehri immünoterapisi (venom immünoterapi) düşünülmelidir. Kaçınma Önerileri: Çalışma/yaşam alanlarında dikkatli giyinme, açık gıda bırakmama, çöp kaplarını kapalı tutma, yüksek riskli mesleklerde koruyucu giysi kullanma; daha önce ağır reaksiyon yaşamış kişilerin epinefrin oto-enjektör taşıması ve eğitim alması. Arı Sokması Alerjisi: Genel Bakış Arı sokması sonrası gelişen alerjik reaksiyonlar, sokma sırasında salınan arı zehrine karşı gelişen IgE aracılı veya non-IgE mekanizmalarla ortaya çıkabilir. Lokal reaksiyonlardan sistemik yaşamı tehdit eden anafilaksiye kadar geniş bir spektrum görülebilir. Maruziyeti sık olan kişiler (arı yetiştiricileri, bahçe işçileri) ile daha önce sistemik reaksiyon geçirmiş bireylerde risk ve yönetim gereksinimleri farklılaşır. Patofizyoloji ve Risk Faktörleri Nasıl oluşur? Sokma sırasında cilt altına geçen zehir bileşenleri (peptidler, enzimler) immün yanıta neden olur. İlk maruziyetten sonra IgE antikorları sentezlenebilir; sonraki sokmalarda mast hücrelerinden histamin ve diğer mediatörler salınarak anafilaksi tablosu gelişebilir. Bazı hastalarda mast hücre yıkımı ya da yüksek bazal tryptase düzeyi gibi faktörler daha şiddetli reaksiyonlara yatkınlık sağlar. Risk faktörleri Daha önce sistemik reaksiyon öyküsü, mesleksel sık temas, ileri yaş, kardiyopulmoner hastalıklar ve bazı durumlarda yüksek bazal mast hücre aktivitesi risk artışıyla ilişkilidir. Genetik yatkınlık ve eşlik eden atopik durumlar rol oynayabilir ancak atopi tek başına ciddi arı reaksiyonu için güçlü bir prediktör değildir. Belirtiler ve Klinik Değerlendirme Lokal reaksiyonlar Lokal ağrı, kızarıklık ve sınırlı ödem en sık görülen belirtilerdir. Bu bulgular genellikle birkaç gün içinde geriler ve sistemik tedavi gerektirmez; yine de şiddetli veya ilerleyici ödem varsa profesyonel değerlendirme önerilir. Sistemik reaksiyonlar Yaygın ürtiker, kaşıntı, farenks ve larenks ödemine bağlı ses değişikliği, nefes darlığı, hırıltı, hipotansiyon, senkop ve bilinç kaybı gibi bulgular sistemik reaksiyonun işaretleridir. Bu durumda acil epinefrin uygulanması hayat kurtarıcıdır. Erken tanı ve hızlı müdahale morbiditeyi azaltır. Tanı Yöntemleri Anamnez ve fizik muayene Klinik değerlendirme, reaksiyonun tipi, süresi ve şiddeti hakkında bilgi verir. Hangi tür arı tarafından sokulduğu ve önceki reaksiyon öyküsü tanıda önemlidir. Laboratuvar ve alerji testleri Sistemik reaksiyon geçirenlerde tanıyı doğrulamak için spesifik IgE ölçümü ve/veya deri prick veya intradermal testler kullanılır. Şiddetli sistemik reaksiyon sonrası bazal tryptase ölçümü mast hücre hastalığını düşündürebilir; bu durumda hematoloji/immünoloji değerlendirmesi önerilir. Tedavi ve Uzun Dönem Yönetim Acil tedavi Anafilaksi şüphesi varsa hemen 1:1000 konsantrasyonda adrenalin (epinefrin) 0,3–0,5 mg IM (yetişkin) lateral uyluğa uygulanmalı; çocuklarda 0,01 mg/kg (maksimum 0,3 mg) doz verilir. Hastaya sırtüstü yatma ve ayakların yükseltilmesi, oksijen verilmesi ve acil servis çağrılması gerekir. Antihistaminikler ve kortikosteroidler destek tedavi olarak kullanılır ancak epinefrinin yerini almaz. Uzun dönem koruma Tam tanı ve pozitif testlerle birlikte sistemik reaksiyon öyküsü olan hastalara arı zehri immünoterapisi (venom immunotherapy) önerilir; bu tedavi birçok hastada rekürren sistemik reaksiyon riskini anlamlı olarak azaltır. Ayrıca, ağır reaksiyon geçirmiş kişilere epinefrin oto-enjektör reçete edilmeli ve kullanımı öğretilmelidir. Çapraz Reaksiyonlar ve Özel Durumlar Vespid (sarıcıl, eşekarısı, vespa) türleri arasında yüksek düzeyde çapraz reaksiyon gözlenir; bal arısı (Apis mellifera) zehriyle vespid zehri arasında ise daha az çapraz reaksiyon bulunur. Tekrarlayan sokmalara bağlı lokal hipersensitivite veya anafilaksi öyküsü olanlarda immünoterapi endikasyonları değerlendirilmelidir. Mast hücre disfonksiyonu düşünülen olgularda hematolojik değerlendirme planlanmalıdır. Hastaya ve Topluma Yönelik Öneriler Arı sokması sonucu sistemik reaksiyon geçirmiş kişilerin, söz konusu reaksiyonun doğası hakkında bilgilendirilmesi, acil eylem planı hazırlanması ve epinefrin oto-enjektör taşıma-pratik eğitimi alması gerekir. Meslek nedeniyle sık maruziyeti olanların koruyucu giysi, eldiven ve yüz koruması kullanmaları ve çalışma ortamlarında arı yuvalarının uzaklaştırılması gibi önlemler alınmalıdır. Kimler immünoterapi almalı? Sistemik reaksiyon öyküsü olan ve testlerle arı zehrine duyarlı olduğu saptanan yetişkin ve çocuklar immünoterapiden fayda görür. Ayrıca tekrarlayan maruziyet altındaki profesyonel gruplar için immünoterapi değerlendirilmelidir. Tedavi süresi ve protokoller alerji uzmanı tarafından belirlenir. Acil Müdahale Özet Tablosu Reaksiyon Tipi Belirtiler Yapılması Gerekenler Lokal Ağrı, kızarıklık, sınırlı ödem Soğuk kompres, ağrı/anti–inflamatuar kontrolü, takip Sistemik hafif–orta Yaygın ürtiker, kaşıntı, hafif dispne Antihistaminik, oral steroid düşünülür; yakın takip; gerekirse acil servis Anafilaksi (ciddi) Nefes darlığı, gırtlak şişliği, hipotansiyon, bilinç değişikliği Hemen IM adrenalin, acil servis çağrısı, hastane nakli Kaçınma Önerileri (Detaylı) Açıkta yiyecek bırakmayın; özellikle tatlı ve meyve bazlı yiyecekler arıları çeker. Dış alanda sık sık kullanılan giysilerde parlak renk ve çiçek desenlerinden kaçının; kokulu kozmetik kullanımını sınırlayın. Çöp kutularını kapalı tutun ve düzenli boşaltın; arı yuvaları görüldüğünde profesyonel haşere kontrol ile uzaklaştırın. Sık arı maruziyeti olan mesleklerde koruyucu giysi, yüz siperi ve eğitim kullanın. Daha önce sistemik reaksiyon geçirmiş bireyler için epinefrin oto-enjektör taşıma, yakınlarına ve iş arkadaşlarına bu oto-enjektörün nasıl kullanılacağını öğretme önemlidir. Ne Zaman Uzmana Başvurulmalı? Arı sokması sonrası sistemik belirtiler (nefes darlığı, yaygın döküntü, bayılma, tansiyon düşmesi) ortaya çıkarsa hemen acil tıbbi yardım aranmalıdır. Herhangi bir sistemik reaksiyon öyküsü olan veya arı zehri duyarlılığı şüphesi bulunan kişiler, uzun dönem koruma ve tanı amacıyla alerji uzmanına yönlendirilmelidir.
