Alerji Adı: Lateks (Kauçuk) Alerjisi Alerji riski: Orta (sağlık çalışanları ve sık latex maruziyeti olanlarda daha yüksek) Belirtiler: Ciltte kızarıklık ve kaşıntı, ürtiker, burun-akıntı, gözlerde sulanma, astım benzeri nefes darlığı, nadiren anafilaksi Çapraz reaksiyonlar Muz, avokado, kivi, kestane gibi bazı meyvelerle çapraz reaksiyon olabilir Acil Durum Belirtileri: Hızlı başlayan nefes darlığı, boğaz/ dil şişmesi, bilinç kaybı/şok belirtileri, hızla yayılan ürtiker Tedavi / Müdahale: Maruziyeti sonlandırma, antihistaminikler ve topikal/ sistemik kortikosteroidler (cilt reaksiyonlarında), anafilaksi varsa hemen adrenalin (epinefrin) uygulaması ve acil tıbbi müdahale Kaçınma Önerileri: Eldiven ve tıbbi malzemelerde lateks içermeyen alternatiflerin (nitril, vinil) kullanılması; risk grubundaki kişilerin sağlık kuruluşlarına lateks alerjisi olduğunu bildirmesi; tıbbi cihaz ve implantlarda bilgilendirme; çapraz reaksiyon potansiyeli olan meyvelerden dikkat. Lateks Alerjisi — Tanım ve Kimlerde Daha Sık Görülür Lateks alerjisi, Hevea brasiliensis ağacından elde edilen doğal kauçuğun proteinlerine karşı gelişen immün yanıt sonucunda ortaya çıkar. Sık ve uzun süreli maruziyet, başta sağlık çalışanları, diş hekimleri, cerrahi personel ve sık sık eldiven kullanan endüstri çalışanlarında gelişme riskini artırır. Ayrıca geçirilmiş çoklu cerrahi girişimler veya uretral kateter, balonlu cihaz kullanımı gibi tıbbi maruziyetler riski yükseltir. Belirtiler ve Klinik Sınıflandırma İmmün (IgE aracılı) Hızlı Reaksiyonlar IgE aracılı reaksiyonlar saatler değil dakikalar içerisinde ortaya çıkabilir. Belirtiler arasında deri döküntüleri (ürtiker), kaşıntı, göz ve burun semptomları, bronkospazm ile seyreden nefes darlığı ve nadiren tam gelişmiş anafilaksi yer alır. Bu tablo acil müdahale gerektirebilir; özellikle solunum veya dolaşım bulguları varsa epinefrin yaşam kurtarıcıdır. Geç Tip (Kontakt Dermatit) Reaksiyonları Geç tip hücresel duyarlılık (Tip IV) genellikle lateksin katkı maddelerine ya da doğru yoğun maruziyete bağlı olarak gelişir. Semptomlar maruziyetten 24–48 saat sonra kızarıklık, kabarma, pul pul dökülme ve kaşıntı şeklindedir. Bu tablo genellikle yaşamı tehdit etmez fakat yaşam kalitesini düşürebilir. Çapraz Reaksiyonlar ve Besinlerle İlişki Lateks proteini ile yapısal benzerlik taşıyan bazı bitkisel proteinler nedeniyle bazı meyvelerle çapraz reaksiyon görülebilir. Aşağıdaki tablo en sık bildirilen çapraz reaksiyon örneklerini özetler: Çapraz Reaktif Gıda Yaygınlığı / Klinik Önemi Muz (Muz) Sık; lateks alerjisi olanlarda oral semptomlar (kaşıntı, yanma) görülebilir Avokado Orta düzeyde; ağız-mukozal reaksiyonlar bildirilmiştir Kivi Orta; bazı olgularda sistemik semptomlarla ilişkili olabilir Kestane Az da olsa çapraz reaksiyon olasılığı vardır; özellikle Avrupalı olgularda raporlanmıştır Bu gıdalarla reaksiyon riski kişiden kişiye değişir; çapraz reaksiyon şüphesi varsa kontrollü değerlendirme önemlidir. Tanı Yöntemleri Tanı, ayrıntılı öykü ile başlar; hangi ürünlere nasıl ve ne sıklıkta maruz kalındığı sorulur. Klinik şüphe varsa aşağıdaki testler yardımcı olur: – Deri prick testi ile hızlı IgE duyarlılığı araştırılabilir (uygulama deneyimli bir uzman tarafından yapılmalı). – Serumda özgül IgE ölçümü lateks proteinlerine karşı antikor varlığını gösterir. – Kontakt dermatit için yama testi (patch test) daha uygundur; burada lateks katkı maddeleri test edilir. Provokasyon testleri genellikle riskli olduğundan rutin tanıda önerilmez; ağır reaksiyon öyküsü olanlar hastanede değerlendirilmelidir. Tedavi ve Acil Müdahale Maruziyetin hemen sonlandırılması primer adımdır. Cilt reaksiyonlarında: – Temiz suyla yıkama, soğuk kompres ve topikal kortikosteroidler rahatlama sağlar. – Sistemik antihistaminikler kaşıntı ve ürtiker için kullanılabilir. Anafilaksi veya ciddi hava yolu/dolaşım bozukluğu varsa: – Hemen intramüsküler epinefrin (adrenalin) uygulanmalı ve acil servis çağrılmalıdır. – Hastaya oksijen, IV sıvı ve gerektiğinde hava yolu desteği sağlanmalıdır. Uzun vadede, alerjinin kontrolü için maruziyetten kaçınma ve alerji uzmanı tarafından izlem önerilir. Bağışıklık (sistemik) tedaviler lateks alerjisinde rutin olarak kullanılmaz; spesifik durumlarda uzman değerlendirmesi gerekir. Kaçınma ve Koruyucu Önlemler – Tıbbi ortamda lateks içermeyen eldiven (nitril, vinil) ve malzemelerin tercih edilmesi. – Pudralı eldivenlerden kaçınılması; pudra lateks proteinlerini havaya taşıyarak rekasiyon riskini artırır. – Hastane, diş hekimliği ve cerrahi müdahaleler öncesi sağlık personeline lateks alerjisi olduğunun bildirilmesi; ameliyat planlamasında lateks içermeyen ekipman kullanımı talep edilmesi. – Kişisel tıbbi uyarı bileziği veya kartı taşıma; acil durumlarda hızlı bilgi sağlar. – Şüpheli çapraz reaksiyon gösteren meyveler tüketildiğinde dikkatli olunması; semptom varsa alerji uzmanına başvurulması. – Ev ve iş yerinde lateks içeren balon, bazı elastik bantlar, bazı spor ekipmanları ve lastik ürünlerin yerine alternatiflerin kullanılması. İleri İzlem, Eğitim ve Acil Eylem Planı Lateks alerjisi saptanan kişilerin bir alerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi, tetkiklerin ve risk değerlendirmesinin yapılması önemlidir. Ağır reaksiyon öyküsü olanlara epinefrin oto-enjektörü reçete edilmeli ve doğru kullanımı öğretilmelidir. Ayrıca hasta ve yakınlarına maruziyetten kaçınma stratejileri, etiket okuma pratikleri ve acil durumda yapılması gerekenler uygulamalı olarak anlatılmalıdır. Hastanelerde de riskli bireyler için özel perioperatif protokoller oluşturulması gerekir. Bu kılavuz niteliğindeki özet, lateks alerjisi konusunda temel klinik bilgi ve günlük yaşamda uygulanabilecek önerileri içerir; kişisel durumlar için mutlaka uzman değerlendirmesi gereklidir.
