Alerji Adı: Kauçuk alerjisi Alerji riski: Yaygın (özellikle sağlık çalışanları ve sık lateks teması olan kişilerde) Belirtiler: Deri kızarıklığı, kaşıntı, kabarıklık, ürtiker, göz ve burun akıntısı, öksürük, hırıltı, ağız veya boğaz şişmesi, baş dönmesi Çapraz reaksiyonlar Muz, avokado, kivi ve bazı tropikal meyveler ile çapraz reaksiyon olabilir Acil Durum Belirtileri: Nefes darlığı, hırıltı, yutma güçlüğü, yaygın ürtiker, yüz/ dudak/boğaz şişmesi, bilinç kaybı, hızlı nabız veya düşük tansiyon (anafilaksi belirtileri) Tedavi / Müdahale: Maruziyetin hızla durdurulması; hafif reaksiyonlarda antihistaminikler ve topikal kortikosteroidler; solunum veya dolaşım yetmezliği olan anafilaksilerde intramüsküler epinefrin (adrenalin) acil olarak uygulanmalı ve acil sağlık hizmetine başvurulmalı. Kaçınma Önerileri: Lateks içeren eldiven, balon, kondom, tıbbi cihaz gibi ürünleri kullanmamak; lateks içermeyen alternatifler seçmek; iş yerinde lateks politikaları oluşturmak; çapraz reaksiyon riski olan gıdalara dikkat etmek; alerji tanısı konduysa acil ilaç (ör. epinefrin oto-enjektörü) bulundurmak ve herkese bildirmek. Kauçuk (Lateks) Alerjisi Nedir? Kauçuk alerjisi genellikle doğal kauçuktan (Hevea brasiliensis ağacından elde edilen) kaynaklanan lateks proteinlerine karşı gelişen bağışıklık yanıtıdır. Vücudun bağışıklık sistemi bu proteinleri alerjen olarak tanır ve maruziyet sonucunda antikor üretir; tekrarlayan temas duyarlılığı artırabilir. Hem temas yoluyla hem de inhalasyonla semptomlar ortaya çıkabilir; mesleki maruziyet özellikle risk faktörüdür. Risk Faktörleri ve Kimlerde Daha Sık Görülür? Lateks ile sık ve yoğun temas eden sağlık çalışanları, ameliyat ekibi, temizlik personeli, balon şişiren eğlence sektörü çalışanları ve birçok cerrahi işlem gören hasta grupları daha yüksek risk taşır. Ayrıca atopik (alerjik) geçmişi olan kişilerde duyarlılık gelişme olasılığı artar. Mesleki maruziyet süresi ile duyarlılık arasında doğrudan ilişki bulunur. Belirtiler ve Klinik Tablo Reaksiyonlar temastan hemen sonra veya birkaç saat içinde ortaya çıkabilir. Temas dermatiti şeklinde görülen irritan veya alerjik kontakt dermatit ile başlayabilir; semptomlar arasında kaşıntı, kızarıklık, kabarcıklar ve bazen ciltte soyulma yer alır. Sistemik reaksiyonlar ürtiker (kabarık kaşıntılı döküntüler), rinokonjunktivit (burun akıntısı, hapşırma, gözlerde yanma) ve astım benzeri belirtiler (hırıltı, öksürük, nefes darlığı) şeklinde olabilir. Şiddetli vakalarda anafilaksi gelişebilir; bu durumda acil müdahale gerekir. Çapraz Reaksiyonlar Lateks ile duyarlı kişilerde muz, avokado, kivi, kestane, papaya ve bazı tropikal meyvelerle çapraz reaksiyon bildirilmiştir. Bu durum çapraz reaksiyon olarak adlandırılır ve bu gıdaların tüketimi bazı bireylerde alerjik semptomları tetikleyebilir. Çapraz reaksiyon riski olan kişilerde diyet öyküsü ve symptom takibi önemlidir. Tanı ve Değerlendirme Tanı genellikle klinik öykü ile şüphelenilmesiyle başlar; hekimler maruziyet hikayesini, semptomların zamanlamasını ve çalışma/yaşam alışkanlıklarını değerlendirir. Tanıyı doğrulamak için cilt prick testi veya spesifik IgE kan testleri kullanılabilir. Bazı durumlarda lateks provokasyon testleri yapılabilir ancak bunlar riskli olabilir ve uzman merkezlerde uygulanmalıdır. Irreversible temas derin lezyonlar için dermatolojik değerlendirme gerekebilir. Tedavi / Müdahale Maruziyetin ilk ve en önemli tedavisi kauçuk kaynaklı ürünlerle teması hemen durdurmaktır. Hafif cilt reaksiyonları için soğuk kompres, topikal kortikosteroid kremler ve antihistaminikler önerilebilir. Nazal veya göz semptomları için semptomatik tedavi (nazal spreyler, göz damlaları) yararlı olabilir. Astım benzeri belirtilerde bronkodilatör inhalerler kullanılır. Şiddetli sistemik reaksiyonlarda hızlıca intramüsküler epinefrin uygulanmalı, hava yolu güvenliği sağlanmalı ve acil servise başvurulmalıdır. Alerji uzmanı gözetiminde kişiye özel yönetim planı hazırlanmalıdır; tehlike altında olanlara epinefrin oto-enjektörü reçete edilebilir ve kullanımı öğretilmelidir. Acil Durumda Yapılması Gerekenler Anafilaksi düşünüldüğünde 1) Hemen epinefrin uygulayın (oto-enjektörünüz varsa kullanın), 2) acil tıbbi yardım çağırın, 3) kişiyi sırtüstü yatırın ve solunum rahat ise bacaklarını kaldırın, 4) hava yolu tıkanıklığı varsa uygun pozisyon ve gerektiğinde temel yaşam desteği uygulayın. Steroid ve antihistaminikler destekleyici tedavi olarak verilebilir ancak epinefrin yerine geçmez. Kaçınma ve Önleme Önerileri Lateks alerjisini önlemede en etkili yöntem temasın azaltılmasıdır: lateks içermeyen eldiven ve tıbbi ürünler kullanın (ör. nitril, vinil). İş yerinde lateks-free politikaları oluşturulması, riskli mesleklerde eğitim ve kişisel koruyucu ekipman seçiminde lateks içermeyen alternatiflerin tercih edilmesi önemlidir. Balon ve lateks içeren tüketim mallarından kaçınma, etiket okuma alışkanlığı, çapraz reaksiyon riski olan gıdalara dikkat etmek de yardımcı olur. Alerji teşhisi konduğunda işveren ve yakın çevre bilgilendirilmeli; acil plan ve ilaçlar (ör. epinefrin oto-enjektörü) her zaman erişilebilir olmalıdır. İzlem ve Uzun Dönem Yönetim Duyarlılık genellikle kalıcıdır; maruziyet kesildiğinde semptomlar azalabilir. Alerji uzmanı ile düzenli takip, semptomların şiddetine göre ilaç ayarlamaları ve mesleki düzenlemeler gereklidir. Mesleki risk yüksekse iş değişikliği veya görevde uyarlama düşünülebilir. Eğitim ve hasta kaynaklı bilgi, acil durum planı oluşturma ile yaşam kalitesi artırılabilir. Kaynakların ve Ürünlerin Kontrolü Ürün etiketlerinde “latex-free” veya “does not contain natural rubber latex” ifadelerini arayın. Tıbbi cihazlar, eldivenler, dental ürünler, balonlar, bazı oyuncaklar ve kondomlar potansiyel kaynaklardır. Sağlık kuruluşlarında lateks içeren malzemelerin yerini alacak alternatiflerin temini ve tedarikçi bilgilendirmesi önem taşır. Öğe Olası Reaksiyon Türü Hemen Yapılması Gereken Lateks eldiven teması Kontakt dermatit, lokal kaşıntı Teması durdur, bölgeyi sabunlu su ile yıka, antihistaminik/topikal steroid değerlendir Lateks inhalasyonu (tozlu eldiven, aerosolize ürün) Rinokonjunktivit, astım benzeri semptomlar Teması kes, semptomatik tedavi (bronkodilatör, antihistaminik), alerji uzmanına başvur Yaygın sistemik reaksiyon Ürtiker, ödem, gastrointestinal ve/veya solunum belirtileri Epinefrin gerekebilir; 112/911 çağır, acil müdahale Bilinen lateks alerjisi olan kişi Riskli maruziyetler ciddi reaksiyonlara yol açabilir Lateks içermeyen ürün kullan, acil eylem planı ve epinefrin oto-enjektörü bulundur
