Alerji Adı: Keten alerjisi Alerji riski: Orta (temas ve işyeri maruziyetine bağlı olarak değişir) Belirtiler: Kızarıklık, kaşıntı, kabarıklık, vezikülasyon, kronik likenifikasyon ve bazen kontakt ürtiker veya proteine bağlı kontakt dermatit Çapraz reaksiyonlar Diğer bitkisel lifler veya lif işleme kimyasallarına(örn. boyalar, reçineler) karşı çapraz reaksiyon olabilir; keten tohumu ile IgE aracılı reaksiyonlar ayrı değerlendirilmelidir. Acil Durum Belirtileri: Yüz veya boyunda hızla yayılan şiddetli ödem, solunum sıkıntısı, anjiyoödem veya sistemik ürtiker görülmesi acil müdahale gerektirir. Tedavi / Müdahale: Maruziyetten kaçınma, topikal kortikosteroidler ve emollient (nemlendirici) uygulamaları; yoğun reaksiyonlarda kısa süreli sistemik kortikosteroidler ve semptomatik antihistaminikler. Kaçınma Önerileri: Yeni keten ürünleri yıkamak, deri bariyerini korumak için nemlendiriciler kullanmak, iş yerinde koruyucu giysi/eldiven ve iyi havalandırma sağlamak, olası işyeri kimyasallarının yerel maruziyetini değerlendirmek. Keten Alerjisi (Kontakt Dermatit) Rehberi: Tanım, Semptomlar ve Tedavi Keten Alerjisi Nedir? Keten alerjisi, genellikle kontakt dermatit şeklinde karşımıza çıkan, keten (linum usitatissimum) lifleri veya liflerin işlenmesi sırasında kullanılan kimyasallara karşı gelişen cilt reaksiyonudur. Reaksiyonlar iki ana yoldan görülebilir: gecikmiş tip (T-hücre aracılı) alerjik kontakt dermatit ve daha nadir olarak hemen tipte (kontakt ürtiker veya protein kaynaklı kontakt reaksiyon) görülen tablolar. Keten elyafının kendisi nadiren güçlü bir allerjen olsa da, boyalar, reçineler, formaldehit reçineleri ve koruyucu maddeler sorumlusu olabilir; ayrıca doğal lif proteinlerine duyarlılık gelişebilir. Keten Alerjisinin Nedenleri ve Risk Faktörleri Keten Elyafı ve Elyaf İşleme Alerjenleri Keten liflerinin işlenmesi sırasında kullanılan boyalar, fixatifler, formaldehit reçineleri, koruyucular veya çözgü/pürüntü ajanları sıklıkla alerjen kaynağıdır. Ayrıca pamuk ya da sentetik kumaşlarda olduğu gibi keten ürünlerde de kullanılan metal düğme/fermuar veya ön işlem kimyasalları temas reaksiyonlarına neden olabilir. Doğrudan keten proteini nadiren alerjen olsa da, özellikle lif tozuna mesleki maruziyeti olanlarda hassasiyet gelişebilir. Genetik Yatkınlık ve Cilt Bariyeri Bozuklukları Atopik dermatit öyküsü olan veya cilt bariyeri bozukluğu bulunan kişilerde (fleksiyonel kuru cilt, sık yıkama, irritan teması) kontakt dermatit gelişme riski artar. Genetik faktörler ve zayıf epidermal bariyer, alerjen sunumunu ve duyarlılığı kolaylaştırır; bu nedenle aynı maruziyete sahip kişiler arasında duyarlılık farklılıkları gözlenir. Mesleki ve Günlük Maruziyeti Artıran Faktörler Tekstil endüstrisi çalışanları, terzi, halı üretimi veya lif işleme tesislerinde çalışanlarda maruziyet süresi ve yoğunluğu yüksektir; bu durum riskin artmasına yol açar. Evde sık keten ürünleri kullanan veya yeni dikilmiş keten giysilere/doğrudan kenevir torbalarına teması olan kişilerde de semptomlar görülebilir. Nem, terleme ve sürtünme de reaksiyonları şiddetlendirebilir. Keten Alerjisinin Belirtileri ve Semptomları Erken Dönem (Akut) Semptomlar Akut tabloda temas bölgesinde hızla gelişen kızarıklık, yoğun kaşıntı, şişlik, bazen vezikül ve su dolu kabarcıklar görülebilir. Eğer reaksiyon IgE aracılı ise kontakt ürtiker veya lokal ödem birkaç dakika-saat içinde gelişebilir. Akut alevlenmeler genellikle maruziyetin kesilmesiyle birkaç gün ila iki hafta içinde düzelme eğilimindedir; ancak tekrarlayan maruziyetlerde daha kronik hal alabilir. Kronik Kontakt Dermatit Bulguları Kronik tabloda ciltte kalınlaşma (likenifikasyon), çatlaklar, pul pul dökülme, hiperpigmentasyon veya hipopigmentasyon görülebilir. Sürekli kaşıma nedeniyle ikinci enfeksiyon (bakteriyel) gelişebilir. Mesleki maruziyette el egzaması sık olup, tırnak çevresi ve parmak aralarında çatlamalar, ağrı ve işlev kaybı oluşabilir. Keten Alerjisi Nasıl Tanı Konur? Klinik Muayene ve Ayrıntılı Hasta Öyküsü Tanı öncelikle ayrıntılı öykü ve muayene ile başlar: semptomların hangi giysi/ürün kullanımına bağlı olduğu, iş/hobi maruziyeti, kullanılan tekstil bakım ürünleri ve kronolojik ilişki önemlidir. Hastanın atopik öyküsü, mesleği ve ev içi maruziyetleri sorgulanmalıdır. Yüz, boyun, el ve vücut kıvrımları gibi temas bölgelerinin dağılımı tanıda yol gösterir. Patch Test (Yama Testi) Uygulaması Yama testi, gecikmiş tip kontakt alerjiyi saptamanın altın standardıdır. Standart seri ile birlikte tekstil kimyasallarını içeren genişletilmiş paneller veya spesifik olarak keten lifleri ve kullanılan kimyasallar için hazırlanan testler uygulanabilir. Hastanın kendi giysisi veya iş materyaliyle “use test” yapılması bazen tanıyı doğrulamaya yardımcı olur. Sonuçlar genellikle 48–96 saat içinde değerlendirilir. Laboratuvar ve Destekleyici Tetkikler Genellikle rutin kan testi gerekmez; ancak şiddetli yaygın reaksiyonlarda tam kan sayımı veya sekonder enfeksiyon düşündüren bulgular için kültür gerekebilir. İmmunolojik şüphe varsa (ör. gıda kaynaklı keten tohumu alerjisi şüphesi) spesifik IgE ölçümleri veya prick testleri kullanılabilir. Özellikle kronik olgularda fotoğraf ve seri değerlendirme tanı ve izlemde faydalıdır. Keten Alerjisinden Korunma ve Önleme Yöntemleri Koruyucu Giysi, Eldiven ve Ekipman Kullanımı İşyeri maruziyetlerinde uygun koruyucu eldiven (ör. nitril), uzun kollu koruyucu giysi, önlük ve göz/solunum koruyucu ekipman kullanımı önemlidir. Eldiven seçimi, maruziyet tipine göre (lif tozu vs kimyasal) değiştirilmeli; lateks alerjisi olanlarda lateks içermeyen seçenekler tercih edilmelidir. Koruyucu giysiler düzenli olarak yıkanmalı ve kontamine ürünlerle doğrudan temas azaltılmalıdır. Maruziyeti Azaltan İş Yeri ve Ev Düzenlemeleri İş yerinde iyi havalandırma, lokal aspürasyon, iş akışı değişiklikleri ile direkt temas sürelerinin azaltılması ve mümkünse otomasyonla manual işlemlerin azaltılması önerilir. Evde yeni keten ürünleri kullanmadan önce yıkamak, giysileri ılık su ve nötr deterjanla yıkamak kimyasal artıklarını azaltır. Ayrıca etiketleri okumak ve “pre-washed/ready to wear” gibi ambalaj bilgilerine dikkat etmek yararlı olabilir. Cilt Bakımı ve Bariyer Onarıcı Yaklaşımlar Düzenli nemlendirici (emollient) kullanımı epidermal bariyeri güçlendirir ve irritan/alergen penetrasyonunu azaltır. Sabun yerine pH dengeli temizleyiciler, sık el yıkamadan sonra nemlendirici uygulama, bariyer kremleri (siloksan veya lipid bazlı) işyerinde koruyucu önlem olarak düşünülebilir. Yaralanmış veya çatlamış ciltte koruyucu bandajlama ve enfeksiyon kontrolü önemlidir. Keten Alerjisi Tedavi Seçenekleri Topikal Tedaviler: Kortikosteroid ve Nemlendiriciler Akut veya lokalize alerjik kontakt dermatit tedavisinde topikal kortikosteroidler primer seçenek olup, lezyonun şiddetine göre hafif-orta (örn. hidrokortizon, desonid) veya güçlü (örn. betametazon, mometazon) formülasyonlar tercih edilir. Uzun süreli kullanımda steroid yan etkileri için kontrollü kullanım ve gerektiğinde kalsinörin inhibitörleri (tacrolimus, pimekrolimus) steroid-sparing ajanlar olarak kullanılabilir. Nemlendiriciler tedavinin temelini oluşturur; bariyer onarımına yönelik günlük kullanım önerilir. Sistemik İlaçlar ve Antihistaminikler Şiddetli, yaygın veya fonksiyonel kısıtlılığa yol açan reaksiyonlarda kısa süreli sistemik kortikosteroid (ör. prednizon) gerekir. Kaşıntıyı kontrol etmek için sedatif veya non-sedatif antihistaminikler semptomatik destek sağlar; ancak gecikmiş tip reaksiyonlarda antihistaminikler etkili olsa da temel tedavi değildir. Enfeksiyon geliştiyse uygun antibiyotik tedavisi verilir. Fototerapi ile İyileşme ve Tamamlayıcı Yaklaşımlar Kronik, rezistan kontakt dermatitte dar bant UVB (NBUVB) veya PUVA gibi fototerapi seçenekleri fayda sağlayabilir. Fototerapi immünomodülasyon yoluyla inflamasyonu azaltır; dermatolog kontrolünde uygulanmalıdır. Tamamlayıcı yaklaşımlar arasında bariyer onarıcı topikal lipid karışımları, lokal antiseptik uygulama ve mesleki yeniden düzenleme yer alır. İmmünoterapi (alerjen spesifik) kontakt dermatit için rutin değildir. Keten Alerjisinin Olası Komplikasyonları Enfeksiyon Riski ve Deri Hasarları Uzun süreli egzama ve çatlaklı cilt, bakteriyel (Staphylococcus aureus gibi) veya nadiren fungal enfeksiyonlara eğilim sağlar. İkinci enfeksiyonlar iyileşmeyi geciktirir ve sistemik antibiyotik gerektirebilir. Kronik likenifikasyon, skarlaşma ve pigment değişiklikleri de görülebilir. Yaşam Kalitesi ve Psikososyal Etkiler Sürekli kaşıntı, uyku bozukluğu, iş gücü kaybı ve mesleki kısıtlanma gibi sorunlar yaşam kalitesini düşürür. Özellikle elleri etkileyen mesleki egzama iş yapmayı ve sosyal etkileşimi olumsuz etkileyebilir. Psikolojik destek, iş yeri uyarlamaları ve hasta eğitimi bu yükü azaltmaya yardımcı olabilir. Sıkça Sorulan Sorular (SSS) Keten Kumaşına Temas Herkes İçin Alerji mı Yapar? Hayır. Keten kumaşına temas çoğu kişi için sorun oluşturmaz. Alerji geliştirme riski kişisel duyarlılık, maruziyet süresi ve cilt bariyerinin durumu ile ilişkilidir. Çoğunlukla reaksiyonların nedeni keten lifinin kendisi değil, lif işleme sırasında kullanılan kimyasallardır. Gıda Olarak Tüketilen Keten Tohumu Alerjik Reaksiyon Riskini Artırır mı? Keten tohumu (flaxseed) alerjisi ayrı bir klinik varlıktır ve IgE aracılı reaksiyonlara yol açabilir; bu durum cilde temasla gelişen kontakt dermatitten farklı patofizyolojiye sahiptir. Keten tohumunu tüketen birinin mutlaka kontakt dermatit geliştireceği anlamına gelmez, ancak hem inhalasyon/temas hem de gıda Maruziyeti aynı kişide duyarlılığı artırabilir. Şüphe varsa alerji testi ve öneriler için alerji uzmanına başvurulmalıdır. Keten Alerjisinden Tamamen Korunmak Mümkün mü? Tüm risklerden tamamen kaçınmak her zaman mümkün olmayabilir; ancak maruziyetin azaltılması, uygun koruyucu önlemler, giysi bakım alışkanlıkları ve cilt bariyerinin güçlendirilmesi ile semptomlar büyük ölçüde önlenebilir. Mesleki vakalarda işyeri değerlendirmesi ve gerekiyorsa pozisyon değişikliği gerekebilir. Keten Alerjisi Geçici midir, Kalıcı mıdır? Reaksiyonun süresi bireysel ve maruziyete bağlıdır. Maruziyet kesildiğinde birçok hasta iyileşme gösterir; ancak kronik tekrarlayan maruziyette duyarlılık kalıcı hale gelebilir veya ciltte kronik değişiklikler oluşabilir. Erken tanı, etkin kaçınma ve uygun tedavi kronikleşmeyi önlemeye yardımcı olur. Bilgilendirici Karşılaştırma Tablosu Özellik Akut (Erken) Kronik Başlıca bulgular Kızarıklık, kaşıntı, veziküller, ödem Likenifikasyon, çatlaklar, pigment değişikliği Süre Günler ila 2 hafta (maruziyet devam etmezse) Haftalar-aylar; tekrarlayan maruziyette kalıcı olabilir Tedavi Topikal güçlü kortikosteroidler, antihistaminikler, kaçınma Steroid-sparing ajanlar (kalsinörin inhibitörleri), fototerapi, uzun süreli bariyer onarımı Komplikasyon Genellikle minimal; yaygınlaşırsa sistemik steroid gerekebilir Enfeksiyon, işlev kaybı, psikososyal etki Bilgi amaçlı bu rehber keten alerjisi hakkında genel tıbbi bilgileri içerir; kişiye özel tanı ve tedavi için dermatoloji veya alerji uzmanına danışılması önemlidir.
